…wyjść od siebie, stworzyć teorię o ogólnoludzkim zasięgu, ale czyniąc to, wrócić do własnej osoby, ponieważ ostatecznie nigdy nie wyszło się poza własny porządek.

Tak pisze Michel Onfray o metodzie Zygmunta Freuda, powszechnie postrzeganego jako twórca psychoanalizy. Czym jest psychoanaliza? Przywołam to, co zapisane na stronie Polskiego Towarzystwa Psychoanalitycznego, powstałego w 1997r.: Psychoanalizę można definiować trojako: jako metodę badania ludzkiego umysłu, metodę psychoterapii oraz jako zbiór koncepcji teoretycznych na temat życia psychicznego”. A także czytamy na tejże stronie: „Psychoanaliza to dyscyplina stworzona na przełomie XIX i XX wieku przez wiedeńskiego lekarza Zygmunta Freuda (1856-1939). Dzięki pracy kolejnych pokoleń jego uczniów i następców psychoanaliza nadal dynamicznie się rozwija. Jest ona fundamentem współczesnej psychologii i pierwowzorem wielu istniejących metod psychoterapeutycznych. Ma być więc psychoanaliza teorią naukową. Jednak informacje o niej znajdziemy także u prof. Tatarkiewicza w jego monumentalnej „Historii filozofii” (t.3). Więc jak to jest? Psychologia czy filozofia? Wierzyć Freudowi? Kłaść się na słynną (choć i obśmianą, a przecie jakże popularną) kozetkę?

Tym, którzy znają teorie Freuda, albo przynajmniej tak im się wydaje, polecam kontrowersyjną, dyskusyjną i arcyinteresującą książkę „Zmierzch bożyszcza” M. Onfraya, francuskiego filozofa, znanego w Polsce być może z „Antypodręcznika filozofii”, propozycji nauczania filozofii w szkole średniej. Według informacji wydawnictwa Czarna Owca znajdującej się na okładce książka we Francji wywołała medialną i akademicką burzę. Dlaczego tak się stało?

Michel Onfray demaskuje bezlitośnie guru światowej psychoanalizy. Oczywiście, nie pogardza Zygmuntem Freudem, zbyt jest świadomy siły jego teorii i jej wpływu na XX-wieczną humanistykę. Przestrzega też przed tym czytelnika, jednak obnaża błędy, wypaczenia i mity narosłe wokół niej, a przede wszystkim wokół człowieka, który uchodzi za jej odkrywcę, choć to jawne mitologizowanie.

Zygmunt Freud stawiał siebie w jednym szeregu z Mikołajem Kopernikiem i Charlesem Darwinem. Tak jak oni, tak i on „rozdrażnił” ludzkość: Kopernik teorią heliocentryczną, Darwin ewolucjonizmem, on teorią psychologiczną, wedle której w umyśle istnieje część nieświadoma i irracjonalna, która determinuje uczucia i zachowania człowieka w całym jego późniejszym życiu. Wielki megaloman z niego, jak udowadnia Onfray. Dorzuca do tego jeszcze wielką próżność, pragnienie sukcesu i sławy, mitomanię oraz… zaburzenia osobowościowe.

Jego dzieło nie jest luźną opowieścią o Freudzie, oparte jest na rzetelnej analizie dzieł Freuda, dostępnej korespondencji, obudowie naukowej. Książka więc wymaga elementarnej wiedzy o freudyzmie, nie jest fikcjonalną opowieścią, autor stosuje słownictwo i terminologię naukową. Jednak dla zainteresowanych tematem to nie przeszkoda. Bo oprócz tego Onfray pisze niezwykle ciekawie, przekonująco, w tonie polemicznym, z niezwykłym zaangażowaniem. Wychodzi od osobistej anegdotycznej fascynacji Freudem w wieku młodzieńczym, by pokazać jak wyklarowała się jego krytyczna postawa wobec tej pseudonaukowej teorii. Doktor Kozetka czy wiedeński Rastignac – ironizuje, pozwalając sobie na uszczypliwości wobec bohatera swej książki.

Odczytując na nowo biografię Freuda, metodologię jego pracy „naukowej”, ideologię, pokazuje go trochę jako kuglarza, ale również, co o wiele bardziej przerażające nawet, kogoś, kto wykracza poza normy etyczne, które wymagają uczciwości wobec drugiego człowieka. Dla oceny teorii bohatera znamienny jest podtytuł jednej z części: „Zamek na lodzie”.

…fałsz staje się prawdą wskutek wielokrotnego powtarzania, powielania i mielenia aż do zawrotu głowy – napisał Michel Onfray w „Zmierzchu bożyszcza”. Wszystkim czytelnikom życzę zawrotu głowy, tym razem ożywczego.

Justyna Radomińska

Cytaty za:
www.psychoanaliza.org.pl
M.Onfray, Zmierzch bożyszcza, Czarna Owca, Warszawa 2012.