Akcja dzieje się w roku 1769, czyli mniej więcej w rok po wydarzeniach przedstawionych w Księdzu Marku. Koliszczyzna, stłumiona w roku 1768 przez wojska rosyjskie i polskie, dawała jeszcze wówczas o sobie znać – na tych wydarzeniach historycznych opiera się fabuła dramatu. Ukazuje konflikt narodowo-społeczny między polską szlachtą a ukraińskimi chłopami. Rozważania Słowackiego mają charakter historiozoficzny i są związane z założeniami towiańszczyzny. Głównym bohaterem jest Gruszczyński służący regimentarzowi. Wraz ze swoją rodziną poniósł karę za udział w tłumieniu powstania, jednak dzięki temu cierpieniu uzyskuje samowiedzę, która pozwala mu zrozumieć sens dziejów historycznych jak i własnego losu.