Książka Franka Furediego to prawdziwa nagroda pocieszenia. Nie na zasadzie drugiej nagrody, tylko takiej, która może NIEŚĆ pocieszenie osobom, które się z nią utożsamiają. Bo naprawdę miło jest trafić na tytuł, który sprawia wrażenie zaczerpniętego z naszych własnych rozterek. „Gdzie się podziali wszyscy intelektualiści?” to wszakże pytanie, które od czasu do czasu zadaje sobie osoba, którą przytłacza teraźniejszość lub która przyłącza się do „lamentu głupców za złotymi czasami” (to cytat z książki, przy okazji brawa dla tłumaczki!). Poza tym liczymy na to, że tytuł jest przewrotny, że autor tak naprawdę wskaże nam ścieżkę do odnalezienia tych, których nam tak brakuje. Albo też w swej pysze ukradkiem myślimy: „może nie jest aż tak źle, może chociaż ja…”

Niestety nic z tego. Autor nie pozostawia wątpliwości, że prawdziwych intelektualistów już nie ma, a jako chronologicznie ostatniego, jeśli czegoś nie przeoczyłem, wymienia Sartre’a. A nie ma ich, ponieważ współczesne społeczeństwo ich nie chce i nie potrzebuje. Już w XVII wieku, purytański pisarz z Nowej Anglii, John Cotton zauważył, że „im więcej człek kształcony i umysłu bystrego, tym łacniej go Szatan namówi do złego”. Ten trend niechęci, dowodzi Furedi, trwa właściwie nieprzerwanie, a jedynie od lat siedemdziesiątych ubiegłego wieku przybrał na sile.

Tak więc autor brak intelektualistów uznaje za pewnik, analizuje natomiast przyczyny i przejawy tego stanu rzeczy. A znajduje ich bez liku, począwszy od „makdonaldyzacji uniwersytetów”, przez „zdisnejzowanie muzeów”, infantylizowanie osób dorosłych ze szczególnym uwzględnieniem studentów, uproszczenie języka debat prezydenckich do poziomu rozumienia jedenastolatka, wystawienie Szekspira z przerwami po każdej scenie, w celu wytłumaczenia widowni przebiegu i znaczenia akcji, a wreszcie moje ulubione — zalecenie American Conference for College Composition and Communication: „jeśli uda nam się przekonać studentów, że ortografia, interpunkcja i uzus językowy są mniej istotne niż treść, usuniemy tym samym najpoważniejsze przeszkody w rozwijaniu przez nich umiejętności pisania.”

Furedi ceniący sobie dobrze rozumianą elitarność, wskazuje jako źródła jej utraty kult banalności, równanie w dół, negocjowanie standardów, merytokrację, konformizm intelektualistów, wycofanie społeczeństwa, inżynierię społeczną i kulturę schlebiania w imię „inkluzyjności”; ten ostatni termin jest chyba dominujący w całej książce i odmieniany przez wszystkie przypadki.

Skąd więc „pocieszenie”? Zgadzając się z autorem co do zanikania elit i topniejącej liczby osób, które można uznać za intelektualistów, jednocześnie uważam wymienione przez niego przykłady za na szczęście dość skrajne i stanowiące ostrzeżenie bardziej na zasadzie ich karykaturalności, niż powszechności. Niektóre krytykowane trendy, o ile nie będą realizowane instrumentalnie, mają również swój pozytywny wymiar. Nie chciałbym, aby eksponaty z British Museum przeniosły się do okolicznych pubów, ale nie miałbym nic przeciwko temu, aby znalazły się tam ich zminiaturyzowane kopie, zachęcając bywalców do obejrzenia oryginałów. Podobnie oprócz „czystej nauki”, praktyczny wymiar uniwersytetów również jest pożądany.

Natomiast odrobina konserwatyzmu i elitaryzmu w nauce z pewnością nikomu nie zaszkodzi, jeśli tylko nie będziemy dążyć do ideału, cytowanego przez autora, Josepha de Maistre’a: „Kołyskę człowieka powinny otaczać dogmaty i gdy tylko rozum się przebudzi, trzeba, aby mógł odnaleźć wszystkie swe opinie już ukształtowane, zwłaszcza zaś te, które dotyczą jego zachowania społecznego”. Ponieważ zasadniczo zgadzam się z Furedim, że nauka polega na toczeniu sporów, pokonywaniu przeszkód i wychodzenia ze strefy komfortu.

Wasz Marchołt

Książka Franka Furediego to prawdziwa nagroda pocieszenia. Nie na zasadzie drugiej nagrody, tylko takiej, która może NIEŚĆ pocieszenie osobom, które się z nią utożsamiają. Bo naprawdę miło jest trafić na tytuł, który sprawia wrażenie zaczerpniętego z naszych własnych rozterek. „Gdzie się podziali wszyscy intelektualiści?” to wszakże pytanie, które od czasu do czasu zadaje...