Celem przygotowanej monografii jest diagnoza i analiza zależności pomiędzy stopniem rozwoju tożsamości dewiacyjnej nieletnich a poziomem ich motywacji do jej zmiany przez samodoskonalenie. Starano się przy tym, aby wnioski wynikające zarówno z analizy literatury przedmiotu, jak i przeprowadzonych badań służyły wzbogaceniu refleksji o znaczeniu obu zjawisk i występujących między nimi zależności, która byłaby przydatna w udoskonalaniu organizacji procesu resocjalizacji w warunkach instytucjonalnych. Aby osiągnąć ten cel, pracę badawczą podzielono na kilka etapów, której efekty znalazły swoje odzwierciedlenie w kolejnych rozdziałach pierwszej (teoretycznej) i drugiej (empirycznej) części monografii.

W pierwszym rozdziale, z uwzględnieniem wiedzy z zakresu filozofii, psychologii i socjologii, dokonano pogłębionej analizy pojęcia, struktury, procesu formowania się i rozwoju tożsamości osobowej oraz warunków wyznaczających proces jej zmiany z perspektywy nauk humanistycznych i społecznych. Zadaniem było uchwycenie konstytutywnych dla zrozumienia jej istoty oraz struktury komponentów, które mogłyby być użyteczne w konceptualizacji modelu tożsamości dewiacyjnej. Przeglądu literatury poświęconej problematyce tożsamości człowieka dokonano również pod kątem poszukiwania odpowiedzi na pytanie, na ile możliwa i w jakich warunkach dokonuje się jej zmiana, ponieważ ma to duże znaczenie dla ewentualnego ukierunkowywania na ten cel oddziaływań resocjalizacyjnych. Zarówno poszukiwanie, kształtowanie, kreowanie, czy też zmiana tożsamości, dokonuje się głównie poprzez autorefleksję podejmowaną w kontekście nawiązywanych interakcji społecznych. Stąd też, aby ukazać całą złożoność tego procesu zdecydowano się na omówienie społeczno-kulturowych uwarunkowań w nieustannie zmieniającej się i niepewnej rzeczywistości postmodernistycznej.

W drugim rozdziale przeprowadzono analizę pojęcia „tożsamość dewiacyjna” oraz – z wykorzystaniem wyników badań nad różnymi wewnętrznymi i zewnętrznymi aspektami funkcjonowania osób niedostosowanych społecznie – skonstruowano model uwzględniający sześć jej wymiarów: poznawczy, aksjologiczny, afektywny, ewaluacyjny, behawioralny i rozwojowy. Aby głębiej zrozumieć istotę badanego zjawiska, na podstawie literatury kryminologicznej dokonano analizy procesu powstawania tożsamości dewiacyjnej oraz psychospołecznych konsekwencji naznaczania etykietą dewianta. Odwołując się natomiast do poglądów czołowych przedstawicieli współczesnej myśli resocjalizacyjnej, starano się uzasadnić sens ukierunkowywania oddziaływań resocjalizacyjnych na wywoływanie zmian w tożsamości dewiacyjnej nieletnich w trudnych, ze względu na niesprzyjający klimat społeczny, warunkach instytucjonalnych.
W rozdziale trzecim zaprezentowano wiedzę na temat mechanizmów motywujących człowieka do podejmowania aktywności planowej w odniesieniu do procesów motywujących młodzież do samodoskonalenia w okresie dorastania. Dokonano wyboru typologii motywacji na podstawie analizy literatury przedmiotu oraz charakterystyki procesu zmiany według transteoretycznego modelu TTM autorstwa J.O. Prochaski i C.C. DiClemente’a. Wszystko to z zamiarem wyłonienia komponentów użytecznych w konceptualizacji modelu motywacji do zmiany. W drugiej części tego rozdziału przedstawiono metody, których implementacja może przyczyniać się do rozwijania i wzmacniania u nieletnich motywacji do wprowadzania w sobie konstruktywnych zmian.

Następny rozdział dotyczy przyjętych założeń metodologicznych i zawiera określenie przedmiotu badań, opis celów oraz uzasadnienie zastosowania paradygmatu dedukcyjnego i strategii ilościowej w przeprowadzonych badaniach. Zgodnie z obowiązującymi w przyjętym paradygmacie zasadami sformułowano problemy i hipotezy, wyznaczone i zoperacjonalizowane zmienne, co pozwoliło na określenie metod oraz technik badawczych z wykorzystaniem wystandaryzowanych narzędzi badawczych w postaci sześciu kwestionariuszy ankiet.

W kolejnych trzech rozdziałach zaprezentowano wyniki badań i analiz statystycznych. W rozdziale piątym znajduje się opis zróżnicowania stopnia rozwoju tożsamości dewiacyjnej, dokonany na podstawie natężenia komponentów składających się na jej poszczególne wymiary. Rozdział szósty zawiera rezultaty badań odnoszące się do poziomu i typu posiadanej przez wychowanków motywacji oraz ich zaawansowania w procesie zmiany, a w ostatnim przedstawiono zależności pomiędzy natężeniem poszczególnych wymiarów tożsamości dewiacyjnej nieletnich a ich motywacją do zmiany.

Całość kończy podsumowanie, które stanowi syntetyczne uporządkowanie wniosków wynikających z przeprowadzonych badań, potrzebnych do sformułowania zaleceń dotyczących organizowania oddziaływań resocjalizacyjnych w praktyce wychowawczej. W aneksie znajdują się natomiast wzory zastosowanych kwestionariuszy ankiet oraz wyniki statystycznej analizy rzetelności skonstruowanych narzędzi badawczych.