Jesteśmy społecznością, która kocha książki

Spróbujcie zastosować do historii wszechświatowej wasze kryteria reakcyjności lub rewolucjonizmu, prawicowości lub lewicowości. Absurdalność takiego rozróżnienia wraz z całym prowincjonalizmem myśli, objawiającym się w tych kategoriach- od razu rzuci się w oczy.

Rewolucja miała miejsce, była ona ciemną i krwawą reakcją przeciwko złu epoki przedrewolucyjnej, złu dawnego życia; była ona złą reakcją na reakcję zła. Otóż wszystkie siły powinny być skierowane ku pozytywnemu dobru. Przywrócenie dawnego przedrewolucyjnego życia- jest niemożliwe.

Rosjanie lubią dyskutować nad tem, czy dana rzecz jest "reakcyjna" czy też nie. Mniemają, że to główne zadanie każdej krytyki. Jest to standardowy zwyczaj intelektualistów rosyjskich; można było mieć nadzieję, że rewolucja odzwyczai ich od tego niemądrego przyzwyczajenia. Ale nie, dziś jeszcze utrzymują się u nas nieskończone i nudne dyskusje na ten temat, co jest reakcyjne, a co postępowe, tak jakby wszystko na świecie nie przewróciło się do góry nogami, jakby stare kryteria intelektualistów zachowały jeszcze jakiekolwiek znaczenie.