Kazimierz Ślaski

Dość unikatowa pozycja, pozwalająca prześledzić zmianę słowiańskiego Pomorza Zaodrzańskiego, Rugii i Pomorza Zachodniego w niemieckojęzyczne prowincje cesarstwa. Dzięki iście benedyktyńskiej pracy autora, jak analizie imion i nazwisk z zachowanych dokumentów miejskich, wiejskich i kościelnych, możemy prześledzić obecność bądź zanikanie ludności wendyjskiej, czy też kaszubskiej, na tych terenach od końca XII do połowy XX wieku. Wnioski są nierzadko zaskakujące, a ogrom poruszonych wątków fascynuje. Dla mnie najciekawsze były pierwsze rozdziały, omawiające okres od upadku pogaństwa i chrystianizacji do czasów reformacji. Autor w dość zdroworozsądkowy sposób przedstawia przebieg germanizacji tych terenów. Nie kryje, że w XIII-XIV wieku była najczęściej dobrowolna, a o przyjęciu języka i kultury zachodnich sąsiadów decydowały przede wszystkim doraźne czynniki ekonomiczne, prawne i kościelne. O ile do pierwszych dekad XIII wieku nawet rycerstwo pozostawało słowiańskie, to później tendencja się odwraca i w każdej dziedzinie dominuje niemczyzna. Przemiany etniczne inspirowali zresztą sami słowiańscy książęta Rugii i Pomorza w celu zwiększenia obronności kraju i zwiększenia ściąganych podatków. Osadnictwo na prawie niemieckim wzmagał też lokalny Kościół. Ciekawe są informacje o konsekwencjach tych zjawisk, np. migracjach szlachty obodrzyckiej i pomorskiej na wschód, do polskich księstw dzielnicowych. Późne średniowiecze to życie Słowian w cieniu Niemców i powolna ich germanizacja, wraz z rosnącą dyskryminacją Wendów. Zmiana tożsamości nie była jednak pełna i nie przebiegała prędko, na co wskazuje m.in. fakt utrzymania się tradycyjnych praw słowiańskich na Rugii. Autor śledzi obecność Słowian za i nad Odrą aż do XVI wieku, wskazując na liczne przykłady użycia tradycyjnych imion, jak Ciesław, Sławek, Dobiesław, Micław i wielu innych, które nieprzerwanie występują w cytowanych tu dokumentach. Niekiedy ta metoda wydaje się prowadzić na manowce, ale autor wspiera się również pamiętnikami poświadczającymi obecność Słowian na wsiach pod Rostockiem (np. z podróży Jana Kostki z 1565 roku),czy też konkretnymi prawami miejskimi (np. zakazy wstępu Wendów do cechów). Późniejsze rozdziały to już historia zanikania słowiańskości. Reformacja i wojna trzydziestoletnia położyła kres pozostałościom języka i tradycji Słowian na Rugii i Pomorzu Zachodnim. Dalej śledzimy zatem losy walki Kaszubów z Pomorza Środkowego o własny język. Od czasów przejęcia Ks. Pomorskiego przez Brandenburgię, poprzez rozbiory, czasy napoleońskie, z finałem w postaci zmiany granic po II wojnie światowej. Tu również nie brakuje wielu ciekawostek, np. informacje o kaszubskim pochodzeniu niektórych generałów pruskich, jak Tauentzien. Pozycja pochodzi z wczesnych lat 50-tych, nie dziwi więc okazjonalny cytat ze Stalina. Niech jednak takie drobnostki nie przesłonią tego, co w niej najbardziej wartościowe. Osoby zainteresowane historią Połabia i Pomorza z pewnością znajdą tu mnóstwo interesujących informacji, a co ważne, bogato poświadczonych źródłowo. Oczywiście od tego czasu w Odrze upłynęło sporo wody, warto więc poczytać też nowsze prace w zbliżonej tematyce - np. Piskorskiego. Mimo wszystko książka Ślaskiego w dużej mierze zachowuje wartość i naświetla trudny do uchwycenia proces przemiany słowiańskiego Połabia i Pomorza w kraje niemieckojęzyczne.