Jesteśmy społecznością, która kocha książki

Autorka zebrała tu zbiór swoich artykułów i esejów na temat polskiej kultury tradycyjnej, rozumiejąc pod tym pojęciem głównie obrzędy ludowe. Nie jest to pozycja naukowa, o czym zresztą uczciwie pisze sama Janicka-Krzywda we wstępie. Teksty pisane są z punktu widzenia pasjonatki, nie neutralnego naukowca. Czytając poszczególne rozdziały, nie sposób tego nie dostrzec. Opisy zwyczajów obdarzone są opiniami i odczuciami autorki. Czy to w żalu za faktem, że na tradycyjnych odpustach nie można już kupić szklanych paciorków, a zamiast tego są tandetne plastikowe smoki; czy to w stosowaniu dość wiernopoddańczych zaimków: Jej, Niej (w odniesieniu do Marii biblijnej),Go (do Jezusa). W ogóle słów związanych z chrześcijaństwem (ściśle połączonym z obrzędowością ludową),a pisanych z dużej litery (większość błędnie) znajdziemy sporo: Msza, Droga krzyżowa, Niebieska Potęga, Raj, Dzieciątko Jezus, Hostia, Msza. Niektóre legendy o świętych są przedstawiane jako swego rodzaju fakt dokonany (bez stosownego komentarza "według wierzeń" czy "jak mówi tradycja"),a nie domniemany, co wygląda momentami dość zabawnie. Nie mówię, że ten brak obiektywizmu to coś złego, tym bardziej, że autorka wcale tego nie ukrywa. Wspominam o tym, żeby wiadomo było, czego się spodziewać - opowieści zafascynowanej fanki, a nie obiektywnego badacza. Artykuły pogrupowane są tematycznie, działami (o wodzie, żniwach, poszczególnych świętach itd.). Można więc czytać książkę na wyrywki, wedle uznania. Wiadomości jest naprawdę sporo. Prezentowane są obyczaje i obrzędy ludności wiejskiej, mieszkającej na terenie Polski, z zaznaczeniem ewentualnych różnic regionalnych bądź też przedstawiane w odniesieniu do większych grup, np. indoeuropejskich społeczności. Dostajemy także pewną ilość informacji o pochodzeniu danego zwyczaju (zwykle wywodzi się on z tradycji przedchrześcijańskiej). Obrzędy i magiczne przesądy wiążą się głównie z uprawą roli i hodowlą zwierząt, bo tym właśnie trudniła się opisywana w książce ludność. "W tradycji chrześcijańskiej daty wielu świąt dorocznych okazały się zbieżne z pradawnym podziałem czasu; najważniejsze z nich [...] przypadały właśnie w okresach astronomicznych przesileń. To między innymi dlatego świętom tym w ludowej tradycji towarzyszyły echa odległych solarnych rytuałów." (str. 188) No nie całkiem, pani Urszulo. To nie tak, że zabawnym zbiegiem okoliczności święta chrześcijańskie wypadły akurat w te same dni, co pogańskie. Po prostu kościół, wchodząc na nowe ziemie i chcąc zniszczyć lokalną kulturę, "nałożył" swoje, judeochrześcijańskie święta na już istniejące, w nadziei, że powoli się to uklepie, ludzie się przyzwyczają i będzie git. Jak się (niestety) okazało, miał rację. Nie wiem więc, czy warto ubolewać, że ta czy inna piękna bożonarodzeniowa tradycja zanika, skoro i tak jest to obca kulturowo rzecz, która zniszczyła wcześniej tu istniejące słowiańskie czy jeszcze starsze obrzędy i zwyczaje. Historia trochę się mści. ;) Janicką-Krzywdę znam od dość dawna z publikacji o folklorze górali babiogórskich. Etnografka była nim zafascynowana i często jej teksty pojawiały się w lokalnej prasie np. w Zawoi (skąd zresztą J-K pochodziła). W książce nieraz przewija się ulubiona grupa etnograficzna autorki. Książka warta jest przeczytania, oczywiście jeżeli choć odrobinę interesujemy się tematyką. Czytać od deski do deski nie trzeba, bo i tak część rzeczy się powtarza (co jest naturalne w zbiorze artykułów pisanych na przestrzeni lat). Na koniec informacja, iż książkę wydało wydawnictwo katolickie (jezuici),mamy więc gwarancję, że tradycji chrześcijańskiej nikt nie będzie tu krzywdził czy podchodził do niej krytycznie. Na szczęście promowania "wartości" też nie ma, co jest godną pochwały wstrzemięźliwością jak na religijne wydawnictwo. Książka ma twardą okładkę i drogie lakierowanie wybiórcze, a kosztuje tyle, co zwykły gazeciak. Albo jezuici dostali jakieś dofinansowanie (unijne? z budżetu państwa?) albo stać ich na druk po kosztach. ;)