Tolkien, twórca Hobbita i Władcy Pierścieni, uważany jest za prekursora literatury fantasy. Tolkien, jako filolog i znawca literatury dawnej, władający ponadto (w różnym stopniu) trzydziestoma językami, sam stworzył również kilka języków – z dokładną gramatyką, słownikami i historią. Od tego zaczęła się jego przygoda z literaturą. Pisarz postanowił wymyślić osoby, ludy które mówią tymi językami oraz świat, w którym żyją. Tak powstało Śródziemie z jego rozbudowaną historią i mitologią. Śródziemie jest miejscem akcji Hobbita oraz Władcy Pierścieni, a jego dawne dzieje możemy znaleźć w książce Silmarillion, opowiadającej o Dawnych Dniach, czyli o Pierwszej Erze Świata.

Zainteresowanie Tolkiena językami ujawniło się już w szkole, kiedy zaczął uczyć się staroangielskiego i potem staronordyjskiego. Szybko postanowił stworzyć własny język – początkowo bazował na hiszpańskim, potem na gockim. W 1911 stworzył z kolegami nieformalne stowarzyszenie T.C.B.S., swego rodzaju dyskusyjny klub książki – przyjaciele regularnie spotykali się w bibliotece, a następnie na Barrow's Street, by rozmawiać o literaturze.

Tolkien studiował językoznawstwo porównawcze na Oksfordzie. Tam zainteresował się językiem fińskim. To właśnie na nim postanowił oprzeć tworzony sztuczny język (a nie, jak wcześniej planował, na gockim). Tak powstał język quenya, tzw. Wysoka Mowa, którą w Śródziemiu posługują się Eldarowie. Inny język stworzony przez Tolkiena, sindarin oparty był na walijskim, posługiwali się nim Sindarowie.

Pisarz swoje życie zawodowe związał z uniwersytetem w Oksfordzie – od 1925 roku kierował tam katedrą języka staroangielskiego, a dwadzieścia lat później otrzymał tytuł profesora.

Obok dużych osiągnięć naukowych, Tolkien miał ogromny wkład w kulturę dzięki swojej działalności literackiej. Opowiadania fantastyczne zaczął pisać już w latach 20. Pojawiają się w nich pierwsze odwołania do szerszej mitologii, jednak rozwija ją dopiero w Hobbicie, wydanym po raz pierwszy w 1937 roku. Prace nad Władcą pierścieni (pierwotnie sześcioczęściowym dziełem, błędnie uznawanym dziś za trylogię), rozwinięciem historii z "Hobbita", Tolkien rozpoczął podczas II wojny światowej i skończył je dopiero w 1954 roku. Silmarillion został wydany już po śmierci pisarza – opracował go syn Tolkiena, Christopher.

Tolkien zmarł w 1973 roku po krótkiej chorobie w prywatnym szpitalu w Oksfordzie.

Aby uczcić rocznicę urodzin Tolkiena co roku 3 stycznia jego fani na całym świecie dokładnie o godzinie 21 wznoszą toast za pisarza słowem „Profesor”.