Jaume Cabré

Bodaj w roku 2010 dziennik El País zrobił zestawienie najlepszych jego zdaniem powieści o wojnie domowej i dyktaturze (dziennik jest socjalistyczny, więc wiadomo że szanse załapać się na listę miały tylko powieści autorów postępowych, humanistów i antyfaszystów). A przy okazji jego spece policzyli te powieści, ale tylko te pisane po upadku dyktatury, czyli po roku 1975. I wyszło im.... 1200. Tysiąc dwieście! Wychodzi średnio 35 powieści rocznie! A od roku 2010 minęło prawie 15 lat, na moje oko produkcja raczej przyspieszyła niż zwolniła, więc możemy spokojnie założyć, że liczba tych powieści dawno przekroczyła 1500. No i tu nasuwa się pytanie: czym różnią się Głosy Pamano od pozostałych 1499 powieści o wojnie domowej i frankiźmie? Oczywiście nie czytałem tych 1500 powieści, więc nie mogę powiedzieć. Ale sporo jednak i owszem, tak autorów uznanych za wybitnych (Antonio Munoz Molina, Javier Cercas, Almudena Grandes) jak tych mniej (Julia Navarro, Jesus Ferrero),niemniej też znakomicie się sprzedających. Przeczytałem, przejrzałem lub przekartkowałem tak ze 30 to na pewno, więc jakieś tło porównawcze chyba mam (a z autorami zagramanicznymi, od Dave Boilinga po Wojciecha Dutkę, może będzie i pół setki). Czym się różni? Przede wszystkim, jest po katalońsku (i z katalońskiego została przetłumaczona na polski, nie przez hiszpański). Po drugie, to jest dobrze napisana powieść, nie sztampowa konfekcja z pisarskiej linii produkcyjnej. I to byłoby na tyle. Wszystko inne się powtarza. Epicki wymiar fabuły, obejmujący ponad pół wieku? Było. Mnogość postaci? Było. Polifoniczna narracja, prezentowana przez różnych protagonistów? Było. Odkrywanie przeszłości po kawałeczku, na podstawie strzępów dokumentów, zdjęć, pamiątek? Było. Krzyżowanie wątków? Było. Tajemnice i sekrety? Było. Posuwanie się wstecz historii własnej rodziny? Było. Muzyka jako nić przewodnia? Było. Pamięć jako podstawa tożsamości? Było, a jakże. No i przede wszystkim drobiazgowe rozłożenie proporcji, tak żeby wśród naszych było też kilku złych a wśród tamtych było też kilku dobrych, ale broń boże nie za dużo, akurat tyle żeby bajka nabrała cech prawdopodobieństwa, ale nie aż tyle żeby przestała być postępowa, słuszna, humanistyczna, demaskatorka, demokratyczna, inkluzywna, no i oczywiście dobrze się sprzedająca. Było, było i jeszcze raz było. Jednym słowem: kolejna literacka wersja „prawa o pamięci historycznej”. Paradoksalnie, powieść i jej niesamowita popularność (kilka wydań, dziesiątki omówień, serial telewizyjny) dowodzą, że autor miał rację. Jeden z kluczowych wątków powieści, a może i najważniejszy, to jak przeszłość dowolnie kreowana jest (i fałszowana) przez teraźniejszość. Fabuła polega na perygrynacjach protagonistów w labiryncie fałszywych wizji historii (falangistowskiej, katolickiej, technokratycznej, paktowo-zapomnieniowej),które kolejne fale tych, którzy mieli władzę, skonstruowali i ponadkładali na siebie. Symbolem tych wizji są cmentarne nagrobki, które w różnych wersjach pojawiają się w powieści, od nieszczęsnego Oriola (1944) po równie nieszczęsną Cristinę (2002). Morał: każda władza buduje swoją fałszywą wizję historii. No dobrze, ale o co chodzi z tą racją autora? No jak to, przecież to on jest teraz częścią tej władzy, którą trzyma polityczno-medialno-akademicko-literacka kasta torreadorów postępu. I Cabre nie robi nic innego, jak tworzy kolejną taką wersję. Za 30 lat będziemy może czytać książki, jak młoda nauczycielka usiłuje odkryć, co było naprawdę za papierowo-celuloidową zasłoną, postawioną w początkach XXI wieku. Swoją drogą niesamowite, jak długo w Hiszpanii trwa ta literacka reakcja po dyktaturze. Piszę porównując z Polską. U nas właściwie była ona nikła, trwała może z 10 lat (czyli lata 90-te) i przyniosła mało już nie mówię wybitnych, ale nawet przyzwoitych powieści (typu Madame). A w Hiszpanii... Franuś się zawinął prawie pół wieku temu, a oni wciąż demaskują, piętnują, demitologizują.... Czy to jest cecha kultury hiszpańskiej, która zawsze była kulturą hiperboli, zadęcia, przesady?