Gdy buszując po zakamarkach Internetu natrafiłam na wspomnienia Clary Salaman dotyczące jej wstrząsających przeżyć podczas podróży jachtem po Europie, zdałam sobie sprawę, że „Łódź” będzie nieszablonową fabułą. Autentyzm tego, co przydarzyło się osiemnastoletniej brytyjskiej pisarce i aktorce na Morzu Śródziemnym wkracza w fikcję literacką z potężną siłą, nie sposób czytać „Łodzi” bez świadomości, że życie napisało scenariusz pod tę naprawdę niepokojącą narrację. Całe szczęście, że Salaman zrezygnowała z pomysłu, by interesującej nas powieści nadać formę wspomnieniową poprzez wprowadzenie narracji pierwszoosobowej bądź też opowiedzenie historii z punktu widzenia kobiecej postaci. Obecność narratora trzecioosobowego gwarantuje obiektywizm bez zbędnego popadania w patos, niweluje także emocjonalny głos samej autorki w świecie przedstawionym. I dobrze, bo tam, gdzie żywioł fikcji styka się z doświadczeniem życiowym przekroczenie granicy pomiędzy dobrze skrojoną, psychologiczną powieścią a autobiograficznymi, rozmemłanymi wynurzeniami jest łatwe do przeoczenia.

„Łódź” to nie thriller. To nieźle poprowadzona powieść psychologiczna z elementami prozy obyczajowej, inicjacyjnej, przygodowej, sensacyjnej i utopijnej. Salaman bada relacje międzyludzkie w skrajnie izolacyjnym środowisku, bo na jachcie zagubionym gdzieś na odludnych wodach w rejonie Turcji. Diagnoza, jaką stawia kondycji człowieka w zetknięciu z mroczną stroną jego własnej natury i ukrytymi tam pragnieniami jest gorzka, a relacje z najbliższymi wcale nie muszą oznaczać poczucia bezpieczeństwa czy psychicznego komfortu. Młodzi bohaterowie „Łodzi”, którzy po przygodach wyjętych niczym z filmów awanturniczo-przygodowych trafiają na tajemniczy jacht należący do małżeństwa Goodmanów, ewoluują na oczach czytelnika od stereotypowo i dość mdło zarysowanych nastolatków po zwichrowanych psychicznie, boleśnie doświadczonych rozbitków na polu własnych słabości. Warstwa psychologiczna powieści jest mocno uwypuklona poprzez skonfrontowanie naiwnych, pełnych ideałów Clemency Bailey i Johnny’ego Love’a z wyzwoloną pod każdym względem parą w średnim wieku, wychowującą w niecodziennych warunkach swoją pięcioletnią córkę Imogen. New age’owski Frank i uduchowiona, milcząca Annie niczym jakieś osobliwe sukkuby wysysają z młodej pary energię napędzającą ich moralne mechanizmy obronne sprawiając, że w krótkim czasie głoszona przez Goodmana egzotyczna, hedonistyczna filozofia staje się ich własną. Nazwa „Mała utopia”, bo takie miano nosi tytułowa łódź, trafnie podkreśla warunki, w jakich funkcjonują Goodmanowie – wolni od nakazów i zakazów społecznych, edukacji, religii, prawa. To szalenie atrakcyjna wizja życia dla młodej pary, która z czasem okaże się potworną pułapką.

Clara Salaman porusza się po orbicie brzydkich i szokujących tematów. Kilka tabu zostanie przy okazji obnażonych. Mimo dość prostej fabuły, „Łódź” to powieść wielowarstwowa przy jednoczesnej kontrowersyjności, która, co ważne, nie powinna wzbudzać czysto rozrywkowych doznań, a prowokować głębsze refleksje. Przy całym wachlarzu emocji, jakie ta narracja wywołuje, najdosadniejsza jest ta, która pozwala wywlec na światło dzienne naszą zazwyczaj głęboko skrywaną masochistyczną wręcz manię oglądania wstrząsających, budzących zgrozę czy obrzydzenie scen bez odruchu nakazującego odwrócenie wzroku. Nasza niezgoda na pewne wykraczające poza społeczno-etyczny porządek sytuacje ulega stonowaniu pod wpływem niezdrowej fascynacją tym, co okrutne oraz zakazane i Salaman dosadnie to udowadnia. Trudno tak naprawdę wskazać określone grono odbiorców, któremu „Łódź” warto byłoby polecić. To taki rodzaj prozy, gdzie pewne czytelnicze nawyki i doświadczenia ustępują pod naporem dezorientujących wniosków płynących z lektury.

Ta napisana pod wpływem autentycznego doświadczenia powieść jest stosunkowo nierówna tak pod względem atrakcyjności tematu, jak i kondensacji napięcia. Początkowe rozdziały dają mylne złudzenie lekkości fabuły, ot kolejnego czytadełka o wkraczaniu nastolatków w dorosłość, idealnej miłości i jej próbach mierzenia się ze złym światem. Trudno nawet sobie wyobrazić, że już po kilkudziesięciu stronach przyjdzie nam się zmierzyć z prozą dotykającą spraw trudnych i przykrych, gdzie filozofia przeplata się z psychologicznymi rozgrywkami, seks z depresją, a ludzka moralna zgnilizna z rozpaczliwą próbą ocalenia tego, co w człowieku najlepsze. Warto zasygnalizować również fakt, że „Łódź” rozpoczyna się rozdziałem wskazującym na sceny końcowe – ale bez obawy, finał jest nie do przewidzenia.

„Łódź” bez wątpienia zapada w pamięć jako narracja dyskusyjna, podejmująca dialog z założeniem, że niegodzenie się na krzywdę innych to sprawa względna, weryfikowana przez ekstremalne sytuacje i siłę charakteru. Bolesna i smutna. To chyba najwłaściwsze przymiotniki podsumowujące opowiedzianą przez Salaman historię. Bardzo wzrusza fakt, że stała się ona udziałem realnych osób.

Justyna Anna Zanik