W tym gąszczu nawiązań i rozwiązań fabularnych znalazły się książki dobre, przeciętne, bulwersujące i po prostu słabe. Najbardziej jednak zadziwiającą i świetnie napisaną okaże się zapewne być dla wielu (także dla piszącej te słowa) dzieło Jo Baker, którego nowatorski koncept zasadza się na przedstawieniu wydarzeń opisanych przez Austen oczyma tych, którzy byli bardzo blisko, choć niewidoczni i pomijani – służby państwa Bennetów. To dzięki nim – gospodyni, jej mężowi kamerdynerowi, dwóm pokojówkom i lokajowi – mamy możliwość przekonać ile ciężkiej pracy kilku osób kosztowało lekkie życie panien Bennet i ich rodziców. Książka, świetnie napisana i pełna sugestywnych opisów nie tylko ciężkiej, fizycznej pracy, ale i spychanych gdzieś na później emocji i uczuć, absorbuje czytelnika tak, że ledwie zauważa rozgrywające się gdzieś tam w tle milowe wydarzenia w życiu panienek Jane i Elizabeth i ich rodziny. Autorka opisała każdy szczegół codziennej pracy domowej z pietyzmem i uwagą, dzięki czemu nie tylko poznajemy fizjologiczny wymiar egzystencji ludzi lepiej urodzonych, ale też przestajemy żałować „biednych” dziewcząt z niewielkim posagiem. Oto bowiem pisarka roztacza przed nami obraz życia służby wypełnionego niemal w całości pracą aż do śmierci - przez wszystkie dni w roku, od bladego świtu do późnego wieczora - w porównaniu z którym życie kobiety niezamożnej, wydanej za starego wdowca czy uciążliwego wikarego albo spędzone w oszczędnej samotności wydaje się być raczej odpoczynkiem.

W powieści otrzymujemy także szerszą perspektywę spojrzenia na epokę – akcja rozgrywa się nie tylko w Longbourn, Meryton, Londynie czy w Kencie, ale narrator zabiera nas w podróż po targanej konfliktami zbrojnymi Europie. Poznajemy dzięki temu kolejny aspekt życia ludzi bez tytułów – tułaczkę, biedę, szukanie jakiegokolwiek zajęcia. Poza ciężką pracą fizyczną (jeśli ją mieli) ich codziennością był głód i śmierć. Ich życie, nierozerwalnie związane z naturą, wydawało się nie mieć żadnej wartości, oczywiście z punktu widzenia ich pracodawców i ludzi wyżej urodzonych, ponieważ było zastępowalne – innym służącym, innym żołnierzem. Służący rekrutowali się bowiem z rodzin, które wcześniej były na służbie, miejscowej ludności, spośród nieślubnych dzieci panów, oddanych i wychowanych na wsi oraz sierot przygarniętych z przytułku – a w żadnej z tych grup nie brakowało chętnych do pracy. Szersze spojrzenie obejmuje także skrzętnie przemilczane w eleganckich powieściach Austen wstydliwe tajemnice – całej rodziny, pana Benneta, który nie jest postacią tak jednoznaczną, jak by się mogło wydawać, czy wreszcie samych służących. Ciekawym zabiegiem jest uczynienie z Wickhama łącznika między dwiema sferami – starając się przypodobać jednej i drugiej jednocześnie obiema pogardza, a w zamian każda z nich go w ostateczności odrzuca, uznając nie tylko za łajdaka, ale też za kogoś obcego, nie swojego.

Interesujące jest także obserwowanie rozmaitych postaw gospodarzy wobec służących: własnych i cudzych: od całkowitego ignorowania i traktowania jak sprzęty domowe (pan Darcy), lekceważenia praw i ich osobistego życia (pułkownik Forster), przez próby pochlebstwa czy przekupstwa (Wickham) a także uciążliwą sympatię, która przysparza dodatkowej pracy (Lydia), po życzliwość (Jane, Elizabeth) a nawet zażyłość i traktowanie służącej jak powiernicy i pocieszycielki (pani Bennet). Na ironię zakrawa też fakt, że czasem służących – wciąż zapracowanych i z deficytem czasu wolnego nawet dla siebie – zatrzymywano na krótką pogawędkę czy po poradę. Jest to tym zabawniejsze, że pytania stawiane w takich sytuacjach – o potrzebie wydania obiadu, przyjeździe gości, podróży itp. – z góry wykluczały szczerą odpowiedź. Pytający oczekiwał najczęściej potwierdzenia słuszności swego pomysłu czy zamiaru, co dla służby równało się dodatkowej ciężkiej pracy. Na tym większe uznanie zasługuje zatem ich takt, uprzejmość i wyczucie w udzielanych odpowiedziach – co nie zawsze można było powiedzieć o ich państwu, którym służyli.

Na koniec jeszcze ostrzeżenie – jeśli bezkrytycznie kochacie całą rodzinę Bennetów i nie chcecie tego zmieniać - rozważnie decydujcie się na lekturę tej książki. Ta doskonale napisana powieść może bowiem uszczknąć spory fragment waszej sympatii do prawie każdej postaci „Dumy i uprzedzenia”. Jednak jeśli fascynuje was Anglia w czasach regencji i lubicie znać detale dotyczące prawdziwego życia, także te widziane od kuchni – to trafiliście właśnie na idealną powieść. Interesującej lektury!

Jowita Marzec