Na początku rozważań nad „Księżycem. Od nowiu do nowiu” warto zauważyć pewną rzecz. Książka ta, jak to często w świecie literackim bywa, został przetłumaczona i wydana w naszym kraju po sukcesie innego utworu autora, ale powstała wcześniej. I to sporo, bo od „Głodu” dzieli ją sześć lat. Konsekwencje są dwie.

Po pierwsze, po reportaż z pewnością nie powinni sięgać ci, którzy spodziewają się głębokiej analizy europejskiego kryzysu migracyjnego. Początek wojny domowej w Syrii datuje się na rok 2011, natomiast najpoważniejsze reperkusje polityczne na Starym Kontynencie przypadły na rok 2015. Dlatego bohaterami Caparrósa nie są uciekający z Bliskiego Wschodu muzułmanie, którzy szukają w Niemczech, Francji czy Wielkiej Brytanii schronienia. To Mołdawianka sprzedana przez męża albańskim handlarzom żywym towarem, rozpaczliwie uciekający przed falą plemiennych wojen mieszkaniec zachodniej Afryki czy żyjąca w Holandii córka marokańskich imigrantów.

Po drugie, Caparrós był autorem mniej doświadczonym niż ten, który stworzył „Głód” – i to niestety widać. W „Księżycu” najciekawszymi i najbardziej poruszającymi fragmentami są te poświęcone bezpośrednim relacjom ludzi przepytywanych przez argentyńskiego pisarza. Niezależnie od tego, czy traktują o niewyobrażalnych torturach wymyślanych przez młodocianych żołnierzy rodem z Kapuścińskiego, codziennym życiu podrzędnego gangstera czy spotkaniu z cywilizowaną na pozór i przebraną w strojne piórka holenderską ksenofobią, spisane zostały rzetelnie. Wątpliwości budzą natomiast wszelkie autorskie wtrącenia Caparrósa. Dużo pisze o własnych doświadczeniach związanych z podróżą z jednego kraju do drugiego, którą musi odbyć, aby przeprowadzić wywiady. Niestety, jego próba kontrapunktowania przytłaczających imigranckich opowieści własną refleksją wypada blado – brakuje jej harmonii, głębi, motywu przewodniego. Argentyńczykowi zdarza się zagłębić w retrospekcjach, regularnie dokonuje bardzo odległych dygresji i jak ognia wystrzega się intelektualnego starcia z historiami swoich bohaterów. Czytelnik może liczyć co najwyżej na pospieszny komentarz, bo już dwie czy trzy strony dalej zamiast głębokiej analizy czyta wspominki z Paryża. W tych reportażach jest jądro, wokół którego można było zbudować doskonałe, poruszające teksty – autor natomiast postanowił owo jądro potraktować jako pretekst, nie rusztowanie. Może wynika to z faktu, że pisał na zlecenie Organizacji Narodów Zjednoczonych, co sam podkreśla? Może nie miał czasu na długotrwałe szlifowanie i cyzelowanie, dzięki którym „Głód” stał się reportażem tak niezwykle dopracowanym? Może, jak każdego, goniły go nieszczęsne dedlajny?

„Księżyc” to książka, którą warto przeczytać. Może nie ze względu na pracę Caparrósa, który z całą pewnością nie popisał się w niej tak jak wcześniej w „Głodzie”, ale ze względu na jego rozmówców, mówiących o własnych migracyjnych doświadczeniach, a nie z pozycji człowieka siedzącego w bezpiecznym, wygodnym fotelu. Reportaż przeciętny, natomiast historie w nim zawarte – wstrząsające.

Bartosz Szczyżański