Niniejsze Wprowadzenie do filozofii tym różni się od wielu różnych wprowadzeń czy wstępów, których jest bez liku, że wyrasta ono z tradycji filozofii klasycznej. Na tradycję tę złożyło się prawie dwa i pół tysiąca lat uprawiania filozofii. Nie oznacza to jednak, iż okres ten był równo wypełniony jakimś linearnym postępem lub że autorzy dokładnie powtarzali to, co już ktoś powiedział wcześniej. Tym, co ich łączyło, była afirmacja realnie istniejącego świata, a z punktu widzenia metody - próba ukazania realnych przyczyn-czynników tłumaczących realne fakty. Przy czym chodziło tu o przyczyny nie jakiekolwiek, ale ostateczne, czyli takie, które konstytuują dany fakt i których negacja równałaby się negacji samego faktu. W ten sposób starano się tłumaczyć fakt istnienia realnego bytu, fakt ludzkiej moralności, fakt religii, fakt bycia człowiekiem czy fakt ludzkiego poznania. Równocześnie filozofia ta nie była traktowana jako zamknięty w sobie system, ponieważ sama rzeczywistość jest złożona i wieloraka (pluralistyczna), a więc i trudna do filozoficznego ogarnięcia. Otwarta na rzeczywistość filozofia klasyczna zawsze była otwarta na dyskusję z innymi ujęciami, by zarówno skorzystać ze słusznych spostrzeżeń, jak i uniknąć popełnionych już błędów (historyzm). Dziś, gdy większość tzw. systemów filozoficznych przyjmuje za punkt wyjścia jakąś prekoncepcję w postaci pewnego a priori, realizm filozofii klasycznej zasługuje na tym większe uznanie. W filozofii chodzi bowiem o tłumaczenie realnego świata, a nie o jakąś modną dziś oryginalność - za cenę prawdy.

Podręcznik obejmuje zarys problematyki głównych dyscyplin filozoficznych: metafizyki, antropologii filozoficznej, filozofii poznania, filozofii Boga i religii, moralności, oraz logiki. Wydanie drugie poszerzone zostało o zarys historii filozofii, przegląd głównych teorii nauki, syntetyczny wykład tomizmu a także o elementy polityki i retoryki. Autorów poszczególnych części - a są to profesorowie Wydziału Filozofii KUL - łączy nawiązywanie do tradycji filozofii klasycznej, którą cechuje realizm ontologiczny i teoriopoznawczy.


SPIS TREŚCI

Przedmowa (Piotr Jaroszyński)

Mieczysław A. Krąpiec
KONCEPCJE NAUKI I FILOZOFIA
I. Koncepcje nauki
II. Granice wolności nauki

Mieczysław A. Krąpiec
OKRESY I GŁÓWNE NURTY FILOZOFII
I. Starożytność klasyczna
II. Antyk chrześcijański
III. Średniowieczna scholastyka
IV. Czasy nowożytne
V. Filozofia współczesna
VI. Filozoficzna myśl polska - jej niektóre prądy

Mieczysław A. Krąpiec
METAFIZYKA - OGÓLNA TEORIA RZECZYWISTOŚCI
Wprowadzenie
1. Nazwa metafizyki
2. Co to jest metafizyka?
3. Jak uprawiać metafizykę?

Część I. Rozumienie rzeczywistości
I. Wyodrębnienie przedmiotu metafizyki
1. Jak pojmowano byt jako byt?
2. Jak rozumieć byt jako byt?
3. Jak wyraża się w poznaniu bytowość bytu?
II. Transcendentalia
1. Jak ogólnie pojmować transcendentalia?
2. Byt a rzecz
A. Co to jest transcendentalna rzecz?
B. Jak w naszym poznaniu i języku (orzekaniu) wyraża się "rzecz"?
3. Byt a jedność
A. Czym jest transcendentale "jedno"?
B. Jak "jedno" się wyraża w poznaniu?
4. Byt a odrębność
A. Co to jest "odrębność-coś"?
B. Jak wyraża się w poznaniu transcendentalna odrębność?
5. Byt a prawda
A. Co to jest transcendentalna prawda?
B. Jak się ujawnia w poznaniu prawda ontyczna?
6. Byt a dobro
A. Co to jest dobro transcendentalne?
B. Czy celowe działanie ujawnia realne dobro?
C. Dla-czego zło?
7. Byt a piękno
8. Co to jest wartość?

Część II. Struktura bytu
I. Substancja i przypadłości
1. Co to jest substancja?
2. Jakie są racje istnienia bytu o strukturze substancjalno-przypadło-ściowej?
3. Czy substancja jest osobą?
4. Jakie są relacje?
II. Materia i forma
1. Dlaczego wyjaśnienie fizykalno-chemiczne nie tłumaczy natury materii?
2. Czym jest materia w filozoficznym rozumieniu?
3. Co to jest materia pierwsza?
4. Jakie są główne trudności hylemorfizmu?
III. Istota i istnienie
1. Jak kształtowała się myśl filozoficzna na temat przygodności bytu?
2. Dlaczego nietożsamość realna istoty i istnienia w bycie przygodnym?
IV. Akt i możność
1. Jak dostrzeżono możność i akt?
2. Jakie są racje za przyjęciem możności i aktu w bytach realnych?
3. Jak pojąć możność i akt?
4. Jaki jest stosunek możności do aktu?
V. Przyczynowanie i przyczyny bytu
1. Jak formowano koncepcję przyczyn?
2. Jak funkcjonują przyczyny?
VI. Analogia
1. Co to jest analogia bytowa?
2. Czym jest analogiczne poznanie?
3. Co to jest analogiczne orzekanie?
4. Heureza i analogia

Część III. Ku afirmacji Absolutu
I. Ratio recta - prawość rozumu
II. Voluntas recta - prawość woli
III. "Drogi" bytu przygodnego

Mieczysław A. Krąpiec
BYT MATERIALNY ŻYJĄCY. NIEKTÓRE ASPEKTY FILOZOFII PRZYRODY
I. Materialny byt (nie żyjący)
II. Materialny byt żyjący
1. Istnienie pierwiastka życiowego
A. Fenomenologia życia
B. Celowość dynamiczna zjawisk życiowych
C. Analiza filozoficzna celowości dynamicznej
2. Natura pierwiastka życiowego: "duszy"
3. Natura życia w ogólności
4. Powstanie życia
5. Funkcje życiowe i ich źródła

Mieczysław A. Krąpiec
KIM JEST CZŁOWIEK?
Słowo wstępne
I. Fakt bycia człowiekiem widziany z zewnątrz i od wewnątrz
II. Zasadnicza interpretacja "faktu ludzkiego"
III. Człowiek - jego poznanie
IV. Ludzkie poznanie i kultura
V. Ludzkie postępowanie moralne
VI. Osobowy i społeczny aspekt życia człowieka
VII. Człowiek w perspektywie śmierci

Mieczysław A. Krąpiec
ELEMENTY FILOZOFII POZNANIA
I. Jak uprawiać filozofię poznania?
II. Baza poznawcza - zdrowy rozsądek
III. Rzeczywistość ujmowana ludzkim poznaniem
1. Afirmacja istnienia spostrzeganego konkretu
2. Poznanie pojęciowe
3. Poznanie sądowe
4. Niektóre formy poznania ludzkiego
IV. Podstawy racjonalnego porządku poznawczego - pierwsze zasady
1. Tożsamość i niesprzeczność
2. Zasada racji bytu
3. Ogólna zasada przyczynowości
V. Problemy prawdziwości poznania
1. Prawdziwość ludzkiego poznania
2. Realizm
3. Zagadnienie uniwersaliów (powszechników)
4. Konieczność
Zwieńczenie - W kierunku poznania metodycznie rozwijanego

Zofia J. Zdybicka
DROGI AFIRMACJI BOGA
I. Dzieje problematyki poznania Boga
1. Filozofia klasyczna
2. Filozofia pozaracjonalna
3. Filozofia scjentystyczna
4. Tendencje współczesne
II. Argumentacja za istnieniem Boga
1. Typologia argumentacji
2. Argumentacje antropologiczne
3. Argumentacje metafizyczne
A. Ogólna struktura dowodu
B. "Drogi" Tomasza z Akwinu
C. Dowód oparty na partycypacji bytu
III. Poznanie natury Boga (kim Bóg jest?)
1. Uwarunkowania epistemologiczne
2. Określenie natury Boga
IV. Bóg a świat
1. Bóg a kosmos
2. Bóg a człowiek
3. Bóg a zło
V. Problem negacji Boga. Źródła współczesnego ateizmu

Zofia J. Zdybicka
CZŁOWIEK I RELIGIA
I. Rozgraniczenia wstępne
II. Fakt religijny (fenomen religii)
1. Analiza przedmiotu relacji religijnej
2. Analiza faktu religijnego od strony podmiotu ludzkiego - przeżycie religijne
3. Podstawowe formy aktywności religijnej - akty religijne (czyny religijne)
4. Fakt religijny a inne dziedziny osobowej aktywności człowieka
III. Religia jako dziedzina kultury
IV. Filozoficzne ujęcie i wyjaśnienie religii
1. Religia - relacją międzypodmiotową ("ja-Ty")
2. Podmiotowe uzasadnienie faktu religii - człowiek osobą spotencjalizowaną
3. Relacja świata do Boga (transcendentalna partycypacja bytu)

Piotr Jaroszyński
ETYKA - DRAMAT ŻYCIA MORALNEGO
Wstęp
I. Dobro-cel: przemiot ludzkich aktów
II. Hierarchia dobra
III. Byt moralny - decyzja
IV. Sposób ludzkiego działania - aretologia
1. Cnota roztropności
2. Cnota umiarkowania
3. Cnota męstwa
4. Cnota sprawiedliwości
A. Sprawiedliwość współdzielcza
B. Sprawiedliwość wymienna
C. Sprawiedliwość rozdzielcza
5. Wzajemne powiązanie cnót
6. Czy eudajmonizm jest egoizmem?
V. Teorie prawa naturalnego: czyń dobro!
Zakończenie - moralność a religia
Aneks: ABC etyki społecznej - polityki (Włodzimierz Dlubacz)

Piotr Jaroszyński
ELEMENTY RETORYKI KLASYCZNEJ
Wstęp
I. Miejsce retoryki w kulturze zachodniej
1. Powstanie retoryki
2. Miejsce retoryki w kształceniu
3. Pochwała retoryki
4. Krytyka retoryki
5. Co to jest retoryka?
6. W obronie retoryki
7. Cel retoryki
II. Zanim wygłosisz
1. Inwencja (inventio)
A. Temat
B. Trzy typy perswazji: Logos, Ethos, Pathos
C. Miejsca (toposy)
2. Plan (dispositio)
3. Styl (elocutio)
III. Po napisaniu
1. Wygłoszenie (pronuntiatio)
2. Pamięć (memoria)
3. Ćwiczenie (exercitatio)
Zakończenie


Zarys logiki formalnej

Andrzej Maryniarczyk
LOGIKA FORMALNA A METAFIZYKA
I. Z dziejów powstania logiki Arystotelesa
II. Cechy charakterystyczne logiki Arystotelesa
1. Byt podstawą racjonalnego i zasadniczego poznania
2. Substancja podmiotem predykacji (orzekania)
3. Wewnętrzna "zborność" bytu a spójność poznania
III. Źródła logiki jako dyscypliny autonomicznej
IV. Koncepcje logik o ograniczonej autonomii
1. Związanie logiki z naukami przyrodniczymi
2. Związanie logiki z psychologią
V. Próba odnowienia koncepcji logiki autonomicznej
VI. Podstawy autonomii logiki współczesnej i jej specyfika
VII. Czy logika współczesna jest odmianą logiki Arystotelesa?
VIII. Problem stosowania logiki współczesnej do metafizyki

Stanisław Kamiński
ELEMENTY LOGIKI FORMALNEJ
Wstęp
I. Teoria zdań
II. Teoria nazw
III. Sylogistyka
IV. Teorie nieklasyczne
V. Z metalogiki

Andrzej Maryniarczyk
AKTUALNOŚĆ TOMIZMU
Wprowadzenie
I. Tomizm - filozofia czy teologia?
II. Czym jest metafizyka Tomasza?
III. Czym jest byt?
IV. Na czym polega separacja metafizyczna?
V. Dlaczego pluralizm bytów?
VI. Tomaszowy obraz człowieka
VII. Teizm tomistyczny
VIII. Co to jest tomizm współczesny?
IX. Rola tomizmu we współczesnej filozofii i kulturze
Zakończenie