Jesteśmy społecznością, która kocha książki

Curzio Malaparte podczas II wojny światowej dostrzegał specyficznie niemieckie "okrucieństwo cierpiące". Jego zdaniem wynikało ono ze strachu. Przy czym Niemcy nie obawiają się ludzi silnych i uzbrojonych, lecz najbardziej boją się istot słabych. Pisał on:"Strach jest tym, co skłania Niemca do okrucieństwa, do czynów zimno, metodycznie i naukowo okrutnych. Strach przed uciskanymi, bezbronnymi, chorymi, strach przed starcami, kobietami, dziećmi, strach przed Żydami. I choćby Niemiec nie wiem jak starał się ukryć ten tajemniczy lęk, zawsze coś zmusi go do mówienia o tym, i to zawsze w najmniej odpowiednich momentach, najczęściej przy stole: czy płynie to stąd, że rozgrzało go wino i jedzenie, czy z pewności siebie, jaką mu daje poczucie, że nie jest sam, czy z podświadomej potrzeby przekonania samego siebie, że się nie boi - dość że Niemiec odsłania się, pozwala sobie mówić o głodzie, o egzekucjach i masakrach z jakąś niezdrową satysfakcją, przez którą przebija nie tylko uraza, zazdrość, odtrącona miłość, nienawiść, ale i żałosny, zdumiewający pęd do upodlenia".

Skirtotymik (gr. skirtao - skaczę, tańczę) wykazuje trzy podstawowe cechy. Po pierwsze - tzw.słomiany ogień uczuć, który wybucha gwałtownie, lecz jest zmienny, wielokierunkowy i krótkotrwały. Po drugie - życie z gestem i fantazją, czemu towarzyszy próżność i lekkomyślność, indywidualizm prowadzący do samowoli, brawura i odwaga (zwłaszcza przy widzach). Po trzecie altruistyczna zwartość, wytrwałość i cierpliwość w trudnych sytuacjach, a egotyczna beztroska, miękkość, rozklejanie się i lekkomyślność w okresach powodzenia.

Poza tym psychastenika i histeryka łączą trzy ważne cechy. Po pierwsze obaj przywiązują ogromną wagę do tego, co inni o nich myślą, nie mają wyrobionego zdania o sobie i bardzo potrzebują afirmacji otoczenia. Świadczy to o pewnej niedojrzałości psychicznej, charakterystycznej dla wieku młodzieńczego. Po drugie - obaj nie mają silnego systemu wartości i dlatego szukają oparcia w środowisku, oglądają się na innych. I po trzecie obaj nie potrafią autentycznie mocno kochać. Psychastenik boi się, że nie jest dostatecznie atrakcyjny i że się nie sprawdzi, natomiast histeryka bardziej pociąga zdobywanie partnerki aniżeli sama miłość.

Z kolej psychastenik odznacza się dużą pracowitością i obowiązkowością, ale nie wiarą we własne siły i możliwości, brakiem zdecydowania, lękiem przed ludźmi i wyróżnieniem się z otoczenia, przesadnym poczuciem odpowiedzialności, niską samooceną, słabym przywiązaniem do życia. Wygląda na to, że psychastenik stanowi absolutną antytezę histeryka. Jak wobec tego może funkcjonować społeczeństwo złożone z tak różnych typów? Antoni Kępiński uważa, że obie grupy dopełniają się.

Ludzie uczeni są [...] we wszystkim jacyś "niewydarzeni". Nie nadają się do życia towarzyskiego, zabawy, tańca, handlu. Gorzej sobie radzą w życiu z powodu: wstydu i nieśmiałości oraz poczucia strachu. Natomiast głupcy działają energicznie, bo niczego się nie wstydzą i nie domyślają niebezpieczeństw. Głupota uwalnia ludzi od paraliżujących działanie nieśmiałości i strachu, dlatego głupcy biorą się do wszystkiego, a mądrzy mają skrupuły i przegrywają.
W normalnym społeczeństwie nie znosi się „mądrali”, ponieważ każde wydarzenie wprost jeży się od Głupoty i rozgrywa wśród głupców. Jeśli w historii trzeba było nakłonić masy do zgody społecznej to skuteczne okazywały się nie mądre argumenty, lecz dziecinne bajeczki. Bluff łatwiej się przyjmuje od prawdy.

Histeryk jest patologicznym kłamcą - widzi świat opacznie, lecz za nic nie daje się przekonać, nawet namacalnymi dowodami. Toteż mówienie mu prawdy prosto w oczy jest bezcelowe i wywołuje tylko wybuchy histerii oraz lawinę żalów do otoczenia. "Niejednokrotnie paranoik prędzej uwierzy, że nie jest prześladowany przez różnego rodzaju kliki, niż histeryk, że nie jest najbardziej ze wszystkich pokrzywdzony, przepracowany, najbardziej chory itp. Pewność paranoika co do własnej prawdy jest na ogół większa niż histeryka i dlatego histeryk zwykle gwałtowniej o nią walczy niż paranoik. Zazwyczaj bowiem walczy się najgoręcej o to, o czym się nie ma całkowitego przekonania.