Polski historyk, specjalizujący się w zakresie historii społeczno-gospodarczej oraz metodologii historii. Uznawany za najwybitniejszego polskiego metodologa historii swoich czasów, twórca poznańskiego ośrodka metodologicznego.
Wyśmienita praca z zakresu historii gospodarczej czołowego polskiego teoretyka i metodologa historii. „Narodziny kapitalizmu w Europie XIV – XVII w.” to książka niewielka objętościowo, lecz bardzo bogata w treść. Jerzy Topolski ukazuje czytelnikowi z pozoru (choć to względne) skomplikowany proces wyłaniania się z gospodarki feudalnej nowego, kapitalistycznego porządku. Omawia wszechstronnie wszystkie czynniki, które stały za tymi przemianami, dochodząc do frapujących nieraz wniosków. Oczywiście praca tchnie duchem materializmu historycznego (który swoją drogą w dziedzinie badań z zakresu historii gospodarczej miał nie lada wyniki),aczkolwiek brak tu jakichkolwiek prymitywnych i zwulgaryzowanych wycieczek w stronę „klasyków”, czy też nowomowy charakterystycznej dla słabej próby publikacji ze „słusznie minionego okresu”. Jedną z najciekawszych (jak dla mnie) poruszonych spraw w pracy jest wpływ czynnika religijnego na rozwój kapitalizmu. Generalnie w krajach protestanckich był on silniejszy niż w regionach katolickich. Kolejną istotną rzeczą jest uwaga o roli szlachty w genezie i rozwoju nowych stosunków produkcji. Konkluzje wyglądają następująco: to szlachta zapoczątkowała „pchnięcie” ku kapitalizmowi, ale zwyciężył on najpierw tam, gdzie szlachta albo ustąpiła miejsca, albo została wchłonięta przez mieszczaństwo. Natomiast tam, gdzie całkiem zwyciężyła (np. w Hiszpanii) – kraj uległ degradacji społecznej.
Jerzy Topolski nakreśla niezmiernie istotne zjawisko dla historii jako takiej. Robi to w sposób zwięzły i bardzo rzeczowy. Powstanie i rozwój kapitalizmu w Europie to temat bez którego trudno zrozumieć tak wielkie zagadnienia historyczne jak Rewolucja Cromwella w XVII wiecznej Anglii, czy też Wielka Rewolucja Francuska. Każdy kogo interesują te sprawy powinien po nią sięgnąć.
Książka Jerzego Topolskiego nie jest opowieścią-esejem o dziejach Polski doby nowożytnej w rodzaju tych, do których przyzwyczaił nas niezrównany mistrz tego gatunku, za którego wciąż jeszcze uważam Pawła Jasienicę. To raczej wykład dziejów w rodzaju pozycji autorstwa Henryka Łowmiańskiego czy Benedykta Zientary. Czytelnik otrzymuje więc solidnie napisaną, choć w zasadzie popularnonaukową książkę poświęconą w znacznej części historii politycznej, lecz nie mniej szczegółowo opisującej dzieje społeczne, gospodarcze, religijne i kulturalne. Można ją potraktować jako swego rodzaju podręcznik, dogodne wprowadzenie do problematyki historii Polski czasów nowożytnych, uwzględniające ustalenia wielu innych autorów, jak choćby Zbigniew Wójcik, gdy chodzi o wiek XVII, czy Janusz Tazbir i Jean Delumeau, gdy chodzi o obyczajowość religijną czasów Odrodzenia (ten ostatni okazał się pomocnym autorytetem zwłaszcza w materii procesów o czary). Książka prof. Topolskiego zawiera też interesujące spostrzeżenia i własne wnioski, szczególnie gdy chodzi o czasy saskie (w miarę pozytywna ocena Augusta III),czy stanisławowskie (dobra nota wystawiona Stanisławowi Augustowi Poniatowskiemu, całkiem odmienna od obiegowej, standardowej na jego temat opinii). W zasadzie więc polecam, choć nie ukrywam, że pisarstwo historyczne w rodzaju wspomnianego już Jasienicy znacznie bardziej mi odpowiada i to mimo zgłaszanych niegdyś co do niego zastrzeżeń, jakoby wysuwał wnioski zbyt daleko idące i nie znajdujące dostatecznego poparcia w faktach. Co zaś do tych ostatnich, to prof. Topolski podaje ich bardzo dużo. Wszystkie trudno wprawdzie zapamiętać, jednak zawsze trzeba mieć na uwadze to, że znajomość faktów jest nieodzownym warunkiem i podstawą kształtowania własnej opinii.