Był rok 1929, 1 kwietnia, gdy w Brnie, w pewnej inteligenckiej rodzinie urodził się Milan Kundera. Jego ojciec był dyrektorem Akademii Muzycznej, dlatego Milan od najmłodszych lat uczył się gry na fortepianie, a w późniejszych latach studiował muzykologię. Studiował jednak również literaturę na Uniwersytecie Karola w Pradze i to jej poświęcił swoje życie, choć w pisanych przez siebie książkach często robił muzyczne odniesienia.

Pisarz należał do pokolenia, które nie zaznało przedwojennej, wolnej Czechosłowacji. Jego dorastanie opierało się na doświadczeniach z lat wojny i okupacji niemieckiej. To pchnęło go początkowo w kierunku poglądów marksistowskich, od 1948 roku był członkiem Czeskiej Partii Komunistycznej. W 1950 roku został usunięty z partii za działalność antypartyjną. Stało się to dla Kundery inspiracją do napisania powieści Żart (1967) – satyry na życie w komunistycznej Czechosłowacji. Partia ponownie przyjęła go w 1957 roku, po czym ze względu na krytykę wobec sowieckiej interwencji w 1968 roku dzieła Kundery trafiły na czarną listę, a w 1970 roku partia ponownie usunęła go ze swoich struktur. Podobnie jak inni czescy intelektualiści, tacy jak Vaclav Havel, był zaangażowany w Praską Wiosnę.

Obecnie Milan Kundera odcina się od czeskiej kultury, nie zezwala na tłumaczenie swoich książek napisanych po francusku na język czeski. Wyraził jedynie zgodę na publikację swoich starszych dzieł. W 1975 roku wyemigrował do Francji. Tam w 1984 roku opublikował swoje najbardziej znane dzieło – Nieznośną lekkość bytu. W 1988 roku Philip Kaufman wyreżyserował jej ekranizację, która okazała się sukcesem. Kundera nie był jednak zadowolony – rozczarował się do tego stopnia, że od tego momentu nie wyraził już zgody na przeniesienie żadnego swojego dzieła na ekran.

W 1990 wydał ostatnią powieść napisaną w języku czeskim – Nieśmiertelność – kolejne książki pisał już po francusku.

Najbardziej znane powieści Kundery to: Żart (1976), Księga śmiechu i zapomnienia (1978), Życie jest gdzie indziej (1979), Nieznośna lekkość bytu (1981). Jego dzieła charakteryzuje z jednej strony humor, z drugiej zaś sceptycyzm i pesymizm oraz głęboki, filozoficzny namysł nad kondycją człowieka – rolą określonych decyzji i przypadku w życiu tak poszczególnych ludzi, jak i całych społeczeństw, czy to pod panowaniem systemu komunistycznego czy gdzieś indziej.

Dziś zapraszamy do wysłuchania fragmentu powieści Kundery Nieznośna lekkość bytu, w której zbiegają się wszystkie tematy, do których pisarz w swojej twórczości nieustannie powraca. Splot życiorysów kilku postaci (i psa), które na różne sposoby dochodzą do wniosku, że jedynym, co zostaje im dane, jest właśnie tytułowa lekkość.

Głównym problemem, który interesuje Kunderę w tej książce, jest kwestia przypadku jako czynnika, który determinuje ludzkie losy. Miłość jest przypadkiem. To przypadek decyduje, że zakochujemy się właśnie w tej, a nie w innej osobie. Przypadek decyduje również o tym, czym zajmujemy się przez całe życie, kim jesteśmy, z jakimi ludźmi się stykamy. W epoce totalitaryzmu zaś czynnik losowy jest tym bardziej paradoksalny, im bardziej wszechwładny ustrój stara się go wyeliminować i narzucić obywatelom sztuczne ograniczenia. Pomiędzy tymi dwoma żywiołami – prawdziwym i wymyślonym - poszczególne biografie wirują jak folia na wietrze.

Posłuchajcie fragmentu powieści „Nieznośna lekkość bytu” w przekładzie Agnieszki Holland czytanego przez Tomasza Budytę:

Fragment audycji „Finezje literackie” poświęconej twórczości Milana Kundery, prod. Polskie Radio S.A. (1995), udostępniony dzięki uprzejmości serwisu ninateka.pl.

Fragment książki jest częścią cyklu audycji poświęconych Milanowi Kunderze. W kolejnych minutach pierwszego odcinku Michał Komar, wydawca, scenarzysta i krytyk filmowy, zarysowuje polityczny kontekst i tło, na którym rozgrywają się losy bohaterów powieści Kundery. Mówi o terrorze w Czechosłowacji po 1968 roku, ale również o uniwersalności opowiadanych przez czeskiego pisarza historii, w których na plan pierwszy wysuwa się los człowieka i zbiorowości, rola określonych wyborów, których można w życiu – lub w dziejach narodu – dokonać tylko raz.

„Finezje literackie” to cykl audycji Polskiego Radia, poświęcony znanym przedstawicielom świata literatury oraz zjawiskom literackim. W poszczególnych odcinkach poznajemy znakomitych twórców słuchając fragmentów utworów, niekiedy w ich własnym wykonaniu, oraz przez wypowiedzi bliskich im osób, komentarze krytyków i historyków.

Zachęcamy do wysłuchania całej audycji poświęconej Milanowi Kunderze.

Za udostępnienie materiałów serdecznie dziękujemy serwisowi ninateka.pl.