Opowieści bohaterów, którzy przez swoją skromność nie chcą być tak nazywani, są świadectwem nieludzkich czasów wojny. Autorzy chcą, aby te historie stały się przesłaniem, które przyczyni się do refleksji nad wartością ludzkiego życia. Kazimierz Piechowski, jeden z rozmówców cytowanych w książce, pragnie, aby bolesne doznania jego pokolenia były przestrogą dla młodych, bo w ich rękach spoczywają losy świata.

Zacytowane fragmenty, jak i wiele innych to tylko krótki wstęp do historii będących niemal gotowymi scenariuszami na trzymające w napięciu filmy wojenne. Rozmowy z weteranami drugiej wojny światowej pokazują, że wojenne losy ludzkie często są bardzo tragiczne. Ale te dramatyczne wydarzenia – jak pisze jeden z autorów wywiadów – paradoksalnie mogą dać czytelnikowi wiele radości, a nawet poczucie szczęścia – nabieramy bowiem pewności, że człowiek naprawdę zdolny jest do poświęceń, że może przetrwać najgorsze i nie zaprzeć się siebie.

Weterani, jak na prawdziwych bohaterów przystało, nie lubią patosu, nie lubią, kiedy się im mówi, że są wyjątkowi. Ale też nie unikają wyrażania własnego zdania, często daleko odbiegającego od obiegowych, oficjalnych opinii, które można znaleźć w podręcznikach do historii. Mówiąc inaczej, nie są poprawni politycznie w szerokim znaczeniu tego pojęcia. Czytelnika mogą szokować stwierdzenia o niektórych dowódcach i wydarzeniach tak przełomowych, jak powstanie warszawskie czy bitwa pod Monte Cassino. Także ich opis może nie być w pełni zbieżny z opracowaniami historycznymi. Pamięć ludzka rzadko jest obiektywna, najczęściej jednak subiektywna, wiele spraw z punktu widzenia szeregowego żołnierza czy oficera liniowego wyglądało zupełnie inaczej, niż zapisano to w oficjalnych dokumentach sztabowych, ponadto ci ludzie swym życiem zapłacili ogromną cenę za prawo do własnego sądu. Trzeba to uszanować i doceniać, bo jest to wartość, która wzbogaca historię i prowokuje do myślenia.

Ta książka jest też potwierdzeniem historycznej prawdy, że wojna zawsze przynosi chaos, niszczy dotychczasową rzeczywistość i rozdziela rodziny na długo lub na zawsze. Polacy w czasie drugiej wojny światowej znaleźli się nie tylko pod różnymi szerokościami geograficznymi, lecz także w różnych rzeczywistościach politycznych czy społecznych. Poddani zostali terrorowi dwóch totalitaryzmów, walczyli i ginęli na wszystkich frontach tej wojny, a po jej zakończeniu okazało się, że oddani zostali pod władztwo Stalina. Ta straszna trauma wciąż jak palimpsest determinuje naszą rzeczywistość, choć od wojny upłynęło bez mała osiemdziesiąt lat i w dorosłość weszło kilka pokoleń Polaków.

Polska krew jednakowo jest święta, niezależnie od tego, czy została przelana nad Bzurą, pod Narwikiem, na wodach Atlantyku, w Warszawie, pod Lenino, Monte Cassino, na Wołyniu, polach Normandii, czy Wale Pomorskim – wszędzie tam nasza wolność była mierzona krzyżami poległych za Polskę żołnierzy. Ta książka jest dobitnym tego dowodem, gdyż na jej kartach pojawiają się wspomnienia żołnierzy wszystkich formacji walczących z niemieckim i sowieckim okupantem od 1 września 1939 roku, chciałoby się napisać: do 8 maja 1945 roku, ale polska specyfika jest taka, że trzeba stwierdzić: jeszcze wiele lat po zakończeniu wojny.

Autorzy mają nadzieję, że publikacja będzie wspaniałym świadectwem poświęcenia zarówno tych, którzy zgodzili się udzielić wywiadu, jak i tych, którzy nie mogli opowiedzieć swoich przeżyć. Niektórych bohaterów zabrakło albo ich doświadczenia były tak traumatyczne, że okazały się zbyt trudne do wspominania nawet po tylu latach.

Tekst: Wojskowy Instytut Wydawniczy

Artykuł sponsorowany