Nowoczesne endoprotezy pozwalają na uzyskiwanie ruchowej aktywności osobom nawet po wyjątkowo skomplikowanych kontuzjach, wyspecjalizowane rozruszniki serca podtrzymują aktywność jednego z najważniejszych ludzkich organów, a silikonowe implanty stosowane w chirurgii estetycznej, w ocenie wielu, mogą pozytywnie wpłynąć na fizyczną atrakcyjność danej jednostki. Współczesna technologia, na przykład z zakresu medycyny, znacząco wpływa na bardzo różne obszary naszego życia. Naprawdę nie sposób jest z tym polemizować. Co więcej, zmianie ulega nie tylko wspomniana na początku forma, czyli ciało, ale również duch, a więc nasze odczuwanie, stan psychiki – sposób, w jaki postrzegamy rzeczywistość. Richard K. Morgan pokusił się, żeby gruntownie zbadać to właśnie zagadnienie.

Na kartach książki Modyfikowany węgiel, pierwszej części trylogii, na którą składają się jeszcze Upadłe anioły oraz Zbudzone furie, brytyjski pisarz skonstruował futurystyczny, w równym stopniu fascynujący, co i przerażający świat jutra. W tej wizji przyszłości ludzkość opanowała technologię digitalizacji ludzkiego umysłu, a więc – innymi słowy – nadania świadomości... postaci cyfrowej. Morgan opisał narzędzie zwane stosem korowym, które po umieszczeniu u podstawy czaszki zapisuje właściwie wszystkie możliwe doświadczenia, przeżycia i emocje danego człowieka. Efekt? Śmierć dotyczy tylko ciała, fizycznej powłoki, natomiast świadomość może zostać bezproblemowo przeniesiona do innego szkieletu wypełnionego naturalną masą mięśniową. Nic nie jest jednak darmowe, gdyż za możliwość reinkarnacji należy uiścić stosowną opłatę, na którą, co specjalnie dziwić nie powinno, stać jest wyłącznie najbogatszych. O konsekwencjach takiego stanu rzeczy w wyjątkowo sugestywnym stylu pisze Morgan, który przyznał kiedyś, że w jego ocenie społeczeństwo stanowi bardzo specyficzną strukturę stworzoną w celu wyzysku, a także opresji dokonywanej przez elity przy pomocy politycznej przemocy. Doprawdy ponury pejzaż odnoszący się do współczesnej cywilizacji.

(R)ewolucja człowieczeństwa

Moralne odcienie szarości Morgan uzyskał za sprawą wykorzystania cyberpunkowej konwencji, w której główna problematyka odnosi się do negatywnych, bardzo często skrajnie, konsekwencji związanych z napięciem, jakie wytwarza się w życiu ludzi funkcjonujących pod przemożnym wpływem technologii. Bo w stechnicyzowanej rzeczywistości, jak opisuje to Morgan, panuje terror wprowadzany i utrzymywany przez gigantyczne korporacje. W tym sensie „Modyfikowany węgiel” jest niesamowitą opowieścią spod znaku dystopii, przedstawiającą czarną, smolistą wręcz wizję przyszłości, która wynika z diagnoz i obserwacji autora. Krytyczne uwagi Morgana na temat wyzysku i niesprawiedliwości społecznej są w naturalny sposób uobecnione w jego trylogii science-fiction.

Unikalność powieści, która w 2003 roku została nagrodzona prestiżową nagrodą imienia Philipa K. Dicka, zasadza się również na tym, że cyberpunk został pożeniony w tym przypadku z czarnym kryminałem. I to właśnie za sprawą stylistyki noir udało się tak sugestywnie przedstawić dekadencję, upadek tradycyjnych wartości, przyjętych wcześniej norm i obyczajów. W tak ponurym świecie przyszło żyć Takeshiemu Kovacsowi, byłemu komandosowi należącemu w przeszłości do Korpusu Emisariuszy, czyli osławionej formacji terrorystycznej. Przypadek rzeczonego jest szczególny, bo za jego sprawą obserwujemy swoiste zmartwychwstanie – Kovacs zostaje bowiem ponownie przywrócony do świata żywych po to, aby zbadać śledztwo związane ze śmiercią Laurensa Bancrofta, bogatego biznesmena, który, jakkolwiek paradoksalnie by to nie brzmiało, żyje i cieszy się pełną zdrowia od ponad trzech stuleci. A jednak sprawa zabójstwa z przeszłości nie daje mu spokoju. Dlaczego? Jaką rolę odegra w tym Kovacs, potomek wschodnioeuropejskich i japońskich osadników, który w swoim nowym ciele musi nauczyć się walczyć – nie tylko o przeżycie, ale i dotarcie do prawdy? Śledztwo prowadzone przez byłego komandosa stanowi esencję książki, a on sam jest dla czytelnika swoistym opiekunem i informatorem, który oprowadza po Bay City, unikanej wersji San Francisco. Metropolii potrafiącej hipnotyzować pięknem i budzić lęk związany z niebezpieczeństwami wynikającymi z technologicznego postępu.

Morgan zaprogramował przed nami wizję świata niejednoznacznego, moralnie intrygującego. Brytyjski twórca jest niezwykle świadomy, jeśli chodzi o operowanie motywami znanymi z cyberpunku i czarnego kryminału. Literacka hybryda sprawdza się ze względu na sposób narracji, intrygę i pomysł na fabułę, ale chyba przede wszystkim ze względu na filozoficzne aspekty opowieści. Wciąż aktualne pytania o istotę człowieczeństwa, które zmienia się choćby za sprawą fizycznych modyfikacji, scalania elementów ludzkich oraz technologicznych, czyli różnorakich cyborgizacji. Przecież już sam problem, póki co czysto hipotetyczny, przenoszenia świadomości do innych ciał budzi wyjątkowe emocje i rozpala wyobraźnię. Jeśli dodamy do tego cywilizacyjny kontekst, rozkład społecznego organizmu, który towarzyszyć może postępowi technologicznemu, istnienie osobliwie sportretowanych, buntowniczych subkultur (bo nie zapominajmy o pierwiastku „punk” w nazwie konwencji), to otrzymamy dzieło wyjątkowe. „Modyfikowany węgiel” należy stawiać w literackim kanonie współczesnej fantastyki naukowej na równi choćby z „Neuromancerem” Williama Gibsona. Nic dziwnego, że pomysł Morgana – niemalże jak modyfikowana świadomość – został niedawno przeniesiony pod zupełnie nową postacią.

Wirtualne ekrany

Literacka rzeczywistość Morgana bywa brudna i bezkompromisowa. Zarówno jeśli chodzi o sposób przedstawienia cielesności, akty erotyczne i fizyczną przemoc, ale również drapieżny język – w tym świecie ludzkość chce i potrafi eksperymentować. Wydaje się zatem ze wszechmiar słuszne i zasadne, że realizacją ekranizacji, w formie serialu, zainteresowała się platforma Netflix.

Za sprawą telewizyjnego giganta dostaliśmy opowieść bardziej zwulgaryzowaną niż ma to miejsce w powieściowym pierwowzorze. W XXVI wieku przedstawiciele homo sapiens na dobre zrzucili już gorset obyczajowych nakazów, stając się w pewnych kwestiach istotami w pełni zmysłowymi, niemal zwierzęcymi, choć równocześnie modyfikowanymi genetycznie i technologicznie. Erotyka jest w tym świecie może nieco przesadnie fetyszyzowana, nie da się ukryć, ale też nie ma się czemu dziwić, wszak ciało jest w tym widowisku ekskluzywnym produktem, formą służącą do wzbudzania określonych emocji. Prowadzący prywatne śledztwo Kovacs infiltruje półświatek, stąd też w serialu zobrazowano bardzo wiele miejsc przeznaczonych do cielesnych uciech. Miejskie świątynie grzechu, jak to bywa w czarnych kryminałach.

Serial na podstawie „Modyfikowanego węgla” koncentruje się na sprawie tajemnicy morderstwa Bancrofta, nieśmiertelnego miliardera, jednak w równie dużym, jeśli nie większym stopniu miejsce zostało poświęcone na egzystencjalne rozterki Kovacsa, który w czasie dochodzenia odkryje informacje związane z własną, wcale nie tak oczywistą przeszłością. A oprócz tego poznajemy przedstawicieli społeczeństwa przyszłości motywowane przez hedonistyczne wartości i pragnienia bycia lepszym, silniejszym, mądrzejszym. Słowem – doskonalszym w każdym calu. W telewizyjnej wizji widać to za sprawą wszechobecnych hologramów, projekcji z marzeniami – o erotycznej ekstazie, narkotycznych przygodach. W tym świecie pokusą jest to, aby stać się kimś innym, doświadczyć czegoś zupełnie nowego. Doskonale współgra to z cyberpunkową estetyką, do której dopisano mocno zarysowane elementy z kina gatunkowego, przede wszystkim thrillera. Kovacs w interpretacji Joela Kinnamana doskonale sprawdza się w mrocznej rzeczywistości, bo i on sam jest właściwie typem spod ciemnej gwiazdy – bezkompromisowy, cyniczny, zdystansowany, pewny swego, ale niekiedy bezbronny wobec pokus, zwłaszcza ze strony kobiet fatalnych. Ot co, bohater Morgana to wybitnie chandlerowski charakter, co doskonale zrozumieli i oddali twórcy Netfliksowego serialu.

W przypadku telewizyjnej ekranizacji „Modyfikowanego węgla” możemy mówić o szczególnej sytuacji, gdy literacka materia została wiernie odtworzona na szklanym ekranie, a z drugiej jest jednak w kilku aspektach dosyć znacznie zmodyfikowana. Choć obserwujemy świat jutra, to stosunkowo niewiele wiemy na temat przyczyn, które doprowadziły do powstania nowego, (nie)wspaniałego świata. A tak właściwie, to całych światów, bo przecież ludzkość w wizji Morgana skolonizowała również i inne układy z dziesiątkami nowych planet. W serialu przedstawiono natomiast wielkość i znaczenie zmian związanych z technologicznym zepsuciem społeczeństw. Świetnie zobrazowano też polaryzację mieszkańców Bay City – nie tylko za sprawą tego, jak żyją, ale gdzie żyją. Najsilniejsi, czyli najbogatsi, w luksusowych apartamentach budowanych niemal w chmurach, z kolei najsłabsi tłoczą się i duszą w toksynach niższych sfer.

Akcja serialu została też osadzona na kilka wieków wcześniej niż w powieści, bo dokładnie w 2348 roku, być może po to, aby stworzyć nieco silniejszą iluzję, że taki świat może faktycznie kiedyś nastąpić – choć to nadal odległa perspektywa, to prowokuje do pytań. Zwłaszcza że nie brakuje analogii do współczesnych nam tematów – bioinżynierii, technicyzacji społeczeństw, uprzedmiotowiania ciał i modyfikacji (nie tylko estetycznych) z nim związanych, duchowych poszukiwań i ciągłego przekraczania granic. W produkcji Netfliksa nieco większą rolę do odegrania zyskały postacie drugoplanowe z książki, a także zupełnie nowi bohaterowie. Jest tak choćby za sprawą detektyw Kristin Ortegi (Martha Higareda), która nieustannie patrzy na ręce Kovacsowi, czy Poe (Chris Conner), wyjątkowej sztucznej inteligencji, która przyjmuje wygląd... Edgara Allana Poe. Oto i aura gotyckiej niesamowitości w cyberpunkowym świecie, który skrywa multum tajemnic.

Futurystyczny słowo-obraz

„Modyfikowany węgiel” – i to zarówno proza Richarda K. Morgana, jak i Netfliksowy serial wyświetlany pod oryginalnym tytułem „Altered Carbon” – wzbudza zachwyt i zainteresowanie wynikające z aktualności podejmowanych problemów. Jest to bowiem nie tylko historia o eksperymentowaniu, tytułowych modyfikacjach na ciele, jak i duszy, ale stopniowym rozmyciu granic człowieczeństwa. Za sprawą fantastycznej estetyki omówiony został problem dehumanizacji, sztucznej inteligencji, moralnego nihilizmu. To ostatnie wiąże się przede wszystkim z wyjątkowo sprawnym wykorzystaniem konwencji neo-noir, w której uobecniono klasyczne motywy – niejednoznaczni bohaterowie, fabularne twisty i mrożące krew w żyłach sceny konfrontacyjne, demonicznie piękne i niebezpieczne femme fatale, a także charakterni antagoniści, którzy istnieją w metropoliach, w tym przypadku futurystycznej, miejskiej dżungli, będącej właściwie autonomicznym bohaterem historii.

Książka Morgana, która w polskim przekładzie dostępna jest za sprawą starań wydawnictwa MAG, fascynuje za sprawą perspektywy Kovacsa, człowieka o niejednoznacznych motywacjach, który musi oswoić się ze swoim nowym ciałem, a w pewnym sensie idącą za tym również tożsamością. W serialu Netfliksa z rozmachem ukazano zaś społeczno-kulturową panoramę wydarzeń zapisanych w literackim pierwowzorze. To też doskonałe oddanie cywilizacyjnych przemian, potencjału i niebezpieczeństw związanych z rozwojem technologii czy poszukiwanie ludzkiego ducha i świadomości. Właściwie każdy z podjętych tematów zasługuje na uwagę. O nieśmiertelnym człowieczeństwie w sugestywny sposób opowiada tak książka, jak i serial, stąd też, aby doświadczenie było kompletne, należałoby poznać dwie, bardzo podobne, ale różniące się w szczegółach wersje tej samej historii. Cyberpunkowa klasyka, do której będziemy jeszcze niejednokrotnie wracać.