Od wojny polsko-bolszewickiej minęło właśnie sto lat. Jest ona jednym z najczęściej omawianych przez historyków konfliktów ubiegłego stulecia. Andrzej Chwalba w swojej książce dokonuje próby usystematyzowania ogromnej wiedzy na ten temat. Opracowanie rozpoczyna opis formowania wojska polskiego w odrodzonym państwie i tworzenia Armii Czerwonej w porewolucyjnej Rosji Sowieckiej. Stan polskiej armii, która za chwilę miała stanąć do wojny, był opłakany. Chwalba w tej części opracowania daje przegląd problemów, których najczęściej nie jesteśmy świadomi. Na początku brakowało wszystkiego, łącznie z wzajemnym zaufaniem żołnierzy i obywateli do wojska.

Zasadniczą część książki stanowi chronologiczny opis wydarzeń i działań wojennych. Autor umiejętnie rozbija stereotypy, które narosły przez lata w zbiorowej świadomości Polaków. Przykładem jest choćby to, że Bitwa Warszawska nie rozegrała się w stolicy, ale na jej rozległym przedpolu. Walki miały miejsce na dużym obszarze, obejmującym takie miejscowości jak Płock, Włocławek, Wyszogród, Modlin, Ciechanów, Nasielsk, Radzymin i Mińsk Mazowiecki. Rolą historyka – i z tego autor skwapliwe korzysta w wielu miejscach książki – jest wskazać różnice między historią a mitem.

Andrzej Chwalba pisze w sposób ciekawy i wyważony, nie stroni od tematów kontrowersyjnych i swoimi przemyśleniami skłania do refleksji. Konflikt polsko-sowiecki przedstawia w sposób rzeczowy i przekrojowy. Nie skupia się jedynie na militarnym jego przebiegu ani na sporach toczonych przez polityków. Przedstawia także problemy ludności cywilnej i jeńców wojennych, odnosi się do polityki sowieckiej wobec okupowanych ziem i polityki aliantów wobec wydarzeń 1920 roku.

Ciekawymi fragmentami opracowania jest analiza polityki władz naszego kraju odnośnie roli Polski na wschodzie Europy. Na czym w istocie polegały różnice wizji Dmowskiego i Piłsudskiego? Czy koncepcja federacyjna miała realne szanse powodzenia? Czy polityka wschodnia prowadzona w latach 1918-1920 przez Piłsudskiego była imperialna i awanturnicza? Chwalba pisze o tym bez publicystycznego zacięcia, zdając sobie sprawę, że spory historyków zajmujących się tym wydarzeniem, są w zasadzie bez szans na rozwiązanie.

Potoczysta narracja, świetny język, przystępne ujęcie tematu i uwolnienie opracowania od przeładowania faktograficznego czyni z „Przegranego zwycięstwa” znakomitą lekturę nie tylko dla znawców problematyki, ale i dla tych, którzy chcieliby poszerzyć swoją wiedzę na temat wojny polsko-bolszewickiej. Jeśli czegoś brakuje książce to jedynie pełniejszego uzasadnienia problematyki zawartej w tytule. Oczywiście jest ono jasno i klarownie zaakcentowane na końcu jednego z rozdziałów, jednak lektura tych kilku akapitów pozostawia pewien niedosyt. Nie umniejsza to jednak wysokiej wartości opracowania.

Robert Majewski