Wydana u nas jako „Dziewczyny z Danbury. Orange is The New Black” powieść Piper Kerman to jej wspomnienia z czasu pobytu w więzieniu federalnym dla kobiet w Danbury. Kerman była dobrze sytuowaną mieszkanką Nowego Jorku, miała dobrą pracę, świetnego faceta i wiele planów przyszłość. Niestety, sielankę przerwała sprawa z przeszłości. Pewnego dnia do drzwi Kerman zapukali agenci federalni z aktem oskarżenia o uczestnictwo w przemycie narkotyków. Nie było czemu zaprzeczać – kobieta rzeczywiście miała na sumieniu takie niechlubne doświadczenie. W niemal dekadę po popełnieniu przez nią przestępstwa, trafiła do kobiecego więzienia w Danbury, w Connecticut, gdzie została zesłana na 15 miesięcy odsiadki.

Powieść Kerman jest zapisem jej życia za kratami, odbiciem jego blasków i cieni. Autorka trafiła do więzienia o obniżonym rygorze, gdzie osadzone nie tylko mogły pracować i pełnić rożne więzienne funkcje, ale też miały takie „udogodnienia” jak salę, w której co tydzień spotykały się na seansie filmowym, czy sklep, w którym mogły kupować luksusowe, jak na więzienne warunki, produkty. Sięgając po książkę o kobiecym więzieniu można mieć inne wyobrażenie, co do jej treści. Kobiece więzienia słyną raczej z agresji, twardych zasad, specyficznej hierarchii. Więźniarki potrafią być okrutne dla współosadzonych, zwłaszcza jeśli do głosu dojdą seksualne popędy (wiele kobiet na czas odsiadki zmienia orientację). Kerman wspomina co prawda o takich incydentach, ale Danbury zdecydowanie nie było więzieniem, jakie znamy z opowieści. Już swojego pierwszego dnia Kerman spotkała się z życzliwością współwięźniarek, które powitały ją szczoteczką i pastą do zębów, kostką mydła i klapkami pod prysznic. Co nie oznacza, że więzienie było sielanką. Absurdalne zakazy jak np. zakaz przytulania się czy nawet dotykania, określany jako nieautoryzowany kontakt fizyczny, poniżające przeszukiwania całego ciała po odwiedzinach bliskich czy dwuznaczne zachowanie niektórych pracujących w więzieniu mężczyzn, to tylko niektóre upokorzenia, które przychodzi znosić więźniarkom. Kobietom w więzieniach dokucza prawdopodobnie znacznie więcej obostrzeń niż mężczyznom. Zimna woda pod prysznicem, reglamentowane sztuki ubrań czy bielizny, brak dostępu do ulubionych kosmetyków – to też kwestie, które wpływają na samopoczucie osadzonych. Jednak na wszystko można znaleźć sposób, co pokazuje opowieść Kerman. Zaradność więźniarek jest iście godna podziwu. Siła kobiet nie zna granic i barier. Jednak jeszcze bardziej ujmująca jest przyjaźń, która rodzi się za kratami. Książka Kerman to właściwie świadectwo tych więziennych przyjaźni, dowód na to, że kobiety za kratami tworzą coś na kształt rodziny, w której każdy z członków daje coś innym od siebie. Wzajemne wsparcie, pomoc, ciepłe słowa są tu bezcenne i pomagają przetrwać kolejny dzień. Poczucie wspólnoty, które rodzi się bardzo szybko, daje komfort świadomości, że nie jest się samej ze swoimi problemami. Kerman o tej więziennej wspólnocie pisze z rozrzewnieniem, w jak najlepszych słowach, wzbudzając w nas niepohamowane wzruszenie. Kobiecy świat, który wyłania się z jej opowieści, może napawać optymizmem.

„Dziewczyny z Danbury” to powieść, z której każdy może wyciągnąć uniwersalny morał. Zbrodnia prędzej czy później musi doczekać się kary, kłamstwo wyjść na jaw, a błędy z przeszłości w każdej chwili mogą odbić się echem w teraźniejszości. Autorka dużo miejsca poświęca krytyce amerykańskiego systemu więziennictwa, wytykając wszystkie jego wady. Pochyla się nad nadużyciami strażników, bezwzględnymi zasadami regulującymi długość minimalną wyroków czy bezdusznością federalnej administracji. Wspomina o obowiązkowych spotkaniach, jakie organizowane są przed wyjściem na wolność. Nie dość, że zajęcia prowadzi personel więzienia, to ich tematyka nie przystaje do problemów, z jakimi przyjdzie się kobietom zmierzyć na wolności. Zamiast o tym, w jaki sposób znaleźć tanie mieszkanie do wynajęcia, dowiadują się jak mogą je urządzić i ocieplić. Kerman ma możliwość wytykać takie paradoksy i robi to celnie i z klasą. Nie jest, jak większość jej koleżanek z więzienia, niewykształcona i biedna. W tym wypadku trafiło akurat na kobietę z klasy średniej, w dodatku białą, o znacznie bardziej uprzywilejowanym pochodzeniu niż większość, z którymi siedziała. Jej książka nie jest może wybitną prozą, ale na pewno jej inteligencja i wykształcenie sprawiły, że zawiera nie tylko osobiste refleksje, ale i diagnozy na temat więziennictwa. Kerman ma jednak to szczęście, że po powrocie z odsiadki czekał na nią ukochany mężczyzna, nowe mieszkanie i specjalnie dla niej stworzone miejsce pracy. Na książce i serialu prawdopodobnie zbiła już niezły majątek. Warto jednak pamiętać, i o tym wspomina sama autorka, że w większości wypadków życie po odsiadce jest niezmiernie trudne, a wiele kobiet ponownie popełnia te same błędy i wraca do więzienia.

Czy ta książka ustrzeże kobiety, które mają za sobą więzienie przed popełnieniem kolejnych przestępstw? Czy dla kogoś będzie ostrzeżeniem, by nie pakować się w kłopoty? Trudno przewidzieć. Na pewno jest szansą do zapoznania się z problemem. Utrzymana w lekkim tonie narracji, okraszona poczuciem humoru, błyskotliwie napisana, jest jednak przede wszystkim dobrą, wciągającą lekturą.

Malwina Sławińska