Historia bardzo często bywa wykorzystywana instrumentalnie. Politycy każdych czasów zawsze mają pokusę, aby historią manipulować. Czy zatem – zapyta ktoś – istnieje w ogóle coś takiego jak obiektywna prawda historyczna? Czy można opowiedzieć historię – także historię Polski – bez naginania prawdy tak, jak nam wygodnie?

Próbę taką podejmuje profesor Grzegorz Kucharczyk w swojej publikacji pod tytułem „Polska. Dzieje państwa i narodu”. Ukazała się ona nakładem wydawnictwa Bellona. Jestem pewien, że autora nie trzeba szerzej przedstawiać. Historyk jest profesorem PAN. Napisał wiele świetnych książek – choćby poświęconych historii Prus.

„Polska. Dziej państwa i narodu” charakteryzuje się bez wątpienia bardzo ładnym wydaniem. Twarda oprawa, wysokiej jakości papier, wiele map i ilustracji sprawiają, że ta pozycja prezentuje się po prostu ładnie. Atrakcyjna szata graficzna sprawia, że tytułem tym zainteresować się mogą także młodsi czytelnicy.

Jak informuje nas wydawca, książka jest „zarysem dziejów państwa” polskiego od jego początków po współczesność. Oczywiście zdajemy sobie sprawę, że musi to być zarys bardzo skondensowany, niejako historyczna pigułka. Nie jest to rzecz jasna akademicki podręcznik do historii Polski czy monografia naukowa. Prof. Kucharczyk wybrał formę popularną, chcąc zapewne dotrzeć do jak największej liczby odbiorców. Stąd też każdy interesujący się na poważnie historią Polski nie znajdzie w tej pracy niczego nowego, chociaż niektóre oceny autora są bez wątpienia ciekawe.

Trzeba powiedzieć, że tę książkę po prostu dobrze się czyta. Narracja jest płynna i zajmująca czytelnika. Widać przy tym wyraźnie, że autorowi przyświecała pewna myśl przewodnia. Jest nią „proces kształtowania się narodu”. Narodu, który – według Kucharczyka – wydaje się czymś ważniejszym niż państwo. Państwo bowiem może przestać istnieć lub funkcjonować jako byt niesuwerenny. Jednak jeśli istnieje naród, to zawsze jest szansa na odzyskanie niepodległości. Właśnie tak w dużej mierze widzi Grzegorz Kucharczyk historię Polski.

Od początku powstania państwo polskie prowadziło walkę o utrzymanie suwerenności. Oczywiście wyglądała ona inaczej w każdej epoce, miała jednak wspólny cel – niepodległość. Równie konsekwentny jest autor jeśli chodzi o kwestie tożsamości i dziedzictwa narodowego. Już we wstępie mocno akcentuje rolę Kościoła rzymskokatolickiego w dziejach Polski. Oczywiście zdaję sobie sprawę z tego, że wielu będzie się oburzać na takie podkreślanie roli Kościoła. Jednak trudno odmówić autorowi racji, że przyjęcie chrześcijaństwa z Zachodu, a nie Wschodu, miało fundamentalne znaczenie dla naszej historii. Odtąd można datować przynależność Polski do cywilizacji łacińskiej, nie zaś wschodniej (w późniejszym okresie de facto rosyjskiej).

Warto jednak bez uprzedzeń zapoznać się z recenzowaną pozycją. Grzegorz Kucharczyk fenomenalnie wyjaśnia niektóre kwestie z naszej historii – jak choćby problem pruski. Widać wyraźnie, że w temacie tym czuje się bardzo mocno. Bardzo ciekawie opisuje czasy schyłku Rzeczpospolitej Obojga Narodów. Czas rozbiorów był najczarniejszym okresem w historii, gdy naród polski istniał bez państwa. Fundamentem jego przetrwania był przede wszystkim język. Nie łudźmy się, ale gdyby nasi przodkowie ulegli germanizacji i rusyfikacji, dziś prawdopodobnie nie byłoby niepodległego państwa polskiego.

Uważam, że mimo popularnej formy nowa książka Kucharczyka jest bardzo udaną syntezą dziejów Polski. Autor pisze ciekawie, nie unikając tematów trudnych czy kontrowersyjnych (chociażby autorytarne rządy Piłsudskiego po zamachu majowym).

„Polska. Dzieje państwa i narodu” autorstwa prof. Grzegorza Kucharczyka to dobrze napisany zarys historii Polski od wieku X do czasów nam współczesnych. Książka została również bardzo ładnie wydana. Z pewnością mogą sięgnąć po nią wszyscy, którzy poszukują historii Polski w pigułce.

Wojciech Sobański