Epidemia koronawirusa była wstrząsem dla ludzi XXI wieku. Okazało się, że w starciu z nową chorobą człowiek jest – przynajmniej w początkowej fazie – bezsilny. Do głosu dochodzą instynkty – kontrolę nad ludźmi przejmują strach i obawa o przyszłość. Covid pokazał, że wielkie epidemie nękające ludzkość nie są wyłącznie przeszłością.

Każdy, kto interesuje się historią, bez wątpienia słyszał o dżumie. Słowo to jest synonimem najgorszej zarazy w dziejach ludzkości. Słowo to oznacza po prostu śmierć, która nie ma względu na granice państw czy status społeczny. W jaki sposób dżuma znalazła się w Europie? Dlaczego okazała się tak wyniszczającą chorobą? Czy ludzie mogli jakkolwiek się przed nią bronić? Wreszcie – do jakiej Europy dżuma przyszła, a jaką zostawiła po kilku strasznych latach?

Na te i podobne pytania odpowiada bardzo interesująca książka Johna Kelly’ego pod tytułem „Dżuma. Czarna śmierć”. Ukazała się ona nakładem wydawnictwa Filia. Autor postanowił opisać, jak wyglądała „najbardziej wyniszczająca epidemia wszech czasów”. Już na wstępie powiem, że jest to bez wątpienia bardzo dobra książka. John Kelly opisał niemal każdy aspekt epidemii. Niewątpliwą zaletą publikacji jest obfite wykorzystanie tekstów źródłowych – listów, pamiętników, kronik, wierszy. Dzięki temu autor odmalował grozę tamtych dni. Dni, w których nierzadko kronikarz umierał w trakcie pisania swojej kroniki. Dni, w których przez Europę przeszła czarna śmierć i zupełnie odmieniła oblicze kontynentu.

Dżuma była pierwszą chorobą „ponad granicami”. Jej zasięg był wręcz niewyobrażalny. Między rokiem 1347 a 1352 Europa straciła dwadzieścia pięć milionów ze swoich siedemdziesięciu pięciu milionów mieszkańców. Były jednak miasta i regiony, gdzie śmiertelność kształtowała się na poziomie nawet sześćdziesięciu procent. To ludnościowe spustoszenie było czymś niewyobrażalnym. Z drugiej zaś strony – jak dowodzi autor – dało Europie nowy impuls do rozwoju i bogacenia się.

Sporo miejsca John Kelly poświęca czynnikom, które umożliwiły takie rozprzestrzenienie się czarnej śmierci. Dlaczego choroba gryzoni zaatakowała ludzi? Co było tego powodem? Zmiany klimatyczne, zwiększona mobilność, dramatyczny stan higieny, przeludnienie? Autor nie odrzuca żadnej teorii, starając się wyczerpująco opisać genezę dżumy i jej straszliwy przebieg.

Można przyjąć, że do Europy dżumę przywieźli genueńczycy. Jesienią 1347 roku przypłynęli oni na Sycylię. Nikt nie przypuszczał nawet, że dla Europy nadszedł dramatyczny czas. Czas, w którym zwłoki zmarłych wrzucane będą warstwami do zbiorowych mogił. Czas, gdy rodzice uciekać będą od chorych dzieci. Czas, gdy umierać będą całe rodziny, wsie i miasta.

Epidemia, która przybyła ze Wschodu, naznaczyła dzieje średniowiecznej Europy bardziej niż niejedna wojna. Autor niezwykle plastycznie opisuje, jaki przebieg miała ona w poszczególnych miastach i państwach. Czym różniła się epidemia dżumy na Sycylii, w Wenecji, Marsylii czy Paryżu? Dlaczego czarna śmierć spowodowała spadek autorytetu Kościoła? W jaki sposób do choroby podchodzili średniowieczni Europejczycy? Czytając książkę, ze zdumieniem odkrywamy, jak wiele mamy z nimi wspólnego. Z jednej strony bowiem wzrastała pobożność. Z drugiej zaś nasilał się hedonizm i korzystanie z życia, póki jest się zdrowym i w pełni sił.

„Dżuma. Czarna śmierć” to przejmujący reportaż o tej wyniszczającej epidemii. Korzystając z licznych źródeł, autor opisał epokę dotkniętą przez najbardziej wyniszczającą chorobę zakaźną w dziejach. Ukazał dramat zarówno całych społeczeństw, jak i poszczególnych konkretnych ludzi, znanych z imienia i nazwiska. Język książki jest bardzo realistyczny i przemawiający do wyobraźni czytelnika. Stąd też niekiedy podczas lektury mamy ochotę zamknąć oczy lub zatkać sobie nos. Czyż może być lepsza zachęta do lektury? Tytuł bez wątpienia wart naszej uwagi.

Wojciech Sobański