Niektóre ruszyły w drogę, mając kilka lat, inne rodziły się już w jej trakcie. Przez kolejnych dziesięć lat nie poznały innego życia. Do celu dotarły już dorosłe, choć pierwotnie żadnego celu nie miały”.

Wojna to czas naznaczony cierpieniem, lękiem o przyszłość i śmiercią. Nikt nie chciałby, aby stała się jego udziałem. Co dopiero mówić o dzieciach, którym wojna odebrała beztroskie dzieciństwo. Jak małe dziecko może przetrwać głodne, w skrajnie niekorzystnych warunkach? W jaki sposób odbiera otaczającą je rzeczywistość? Co pamięta z tamtego okresu?

Właśnie z takim tematem postanowił zmierzyć się Wojciech Lada w swojej najnowszej książce pod tytułem „Mali tułacze”. Ukazała się ona nakładem wydawnictwa Prószyński i S-ka i jest „poruszającą opowieścią o najmniejszych polskich uchodźcach wobec piekła II wojny światowej”. Autor jest znanym dziennikarzem i historykiem, mającym na swoim koncie wiele artykułów i książek. Tym razem postanowił swoimi bohaterami uczynić dzieci. Dzieci, które często nam umykają w historii Polski podczas II wojny światowej. Tymczasem cierpiały one tak samo – albo i bardziej – jak dorośli.

Wojciech Lada swoją publikację otwiera opowieścią o generale Władysławie Andersie. Dlaczego? Otóż to właśnie on – po układzie Sikorski-Majski – został mianowany dowódcą Polskich Sił Zbrojnych w Związku Sowieckim. Otrzymał niezwykle trudne zadanie – miał stworzyć polską armię. Armię, która była marzeniem wszystkich Polaków przebywających na „nieludzkiej ziemi”. Armię, która była szansą – jedyną szansą – aby wyrwać się z tego piekła na ziemi.

To właśnie z Andersem związany jest los tysięcy polskich dzieci i cywilów, którzy wraz z nim opuścili sowiecką Rosję.

Po sowieckiej agresji na Polskę i zaprowadzeniu na Kresach komunistycznych porządków, NKWD bardzo szybko przystąpiło do oczyszczenia zajętych terenów z elementów „niepożądanych”. Funkcjonariusze państwowi oraz liderzy lokalnych społeczności byli sukcesywnie wywożeni w głąb Rosji. Podczas czterech fal deportacji przesiedlono kilkaset tysięcy ludzi. Co ciekawe, wiele dzieci sam proces pakowania się i opuszczenia rodzinnego domu zapamiętało jako dość łagodny. Wyjeżdżały, nie wiedząc dokąd. Wyjeżdżały, nie wiedząc, czy kiedykolwiek wrócą do domu.

Po niezwykle uciążliwej podróży powitały ich niegościnne stepy Kazachstanu czy połacie Syberii. Przeżycie w tamtych warunkach było nie lada wyczynem. Jednak nikt z przesiedlonych nie przypuszczał nawet, że wywózka to tylko początek długiej podróży. Podróży, która trwać będzie kilka lat, a jej trasa będzie wiodła niemal przez wszystkie kontynenty.

Kiedy Władysław Anders stworzył swoją armię, od razu przyłączyło się do niej tysiące cywilów. Generał postanowił, że także ich wyprowadzi ze Związku Sowieckiego, chociaż występował w tej kwestii przeciw swoim zwierzchnikom.

Książka Wojciecha Lady to prawdziwa epopeja niezwykłych losów polskich dzieci, które – choć małe i przerażone – widziały wiele więcej niż niejeden dorosły. Wiele z nich doświadczyło ciężkich chorób, wiele nie przeżyło drogi. Wiele jednak dorastało, przemierzając tysiące kilometrów. Na własne oczy widziały stepy Azji, miasta Persji, afrykańskie wioski. Trafiły do Indii, Nowej Zelandii, Meksyku.

Gdy w Polsce zainstalowali się komuniści, robili wszystko, aby dzieci wróciły do kraju. Czy jednak one same tego chciały? Czy – po kilku latach – tęskniły za Polską? Czy może wolały zostać tam, gdzie znalazły bezpieczną przystań, gdzie wreszcie zapomniały o głodzie i wojennej tułaczce?

„Mali tułacze” to poruszająca opowieść o bezbronnych dzieciach, które doświadczyły piekła wojny. Jaki los stał się ich udziałem? Czy miały możliwość zasmakować beztroski dzieciństwa? Zachęcam do lektury.

Wojciech Sobański