Mam dziwne przeczucie, że Polacy o Czechach nie wiedzą zbyt dużo. Owszem, czeskie piwo i knedliki cieszą się swoistą renomą, ale co z historią Czech? Historią burzliwą i skomplikowaną, naznaczoną także przez ostry konflikt z Polską. Czechy, stosunkowo mały kraj, nie zajmują nas tak bardzo, jak Niemcy czy Rosja. Mimo to także z Czechami toczyliśmy wojny i ostre spory polityczne. Dziś wydaje się to odległą przeszłością, ale czy aby na pewno? Wszak ciągle żyją ludzie, którzy pamiętają interwencję wojsk Układu Warszawskiego w Czechosłowacji. Niestety również Ludowe Wojsko Polskie brało udział w tym niechlubnym wydarzeniu.

Może więc warto nieco bliżej poznać losy naszych czeskich sąsiadów? Okazją ku temu jest drugie wydanie reportażu Mariusza Surosza pod tytułem „Ach, te Czeszki!”. Ukazał się on nakładem Wydawnictwa Czarne. Autor jest dziennikarzem i historykiem. Wcześniej napisał już kilka książek poświęconych Czechom.

Tym razem punktem wyjścia do opowieści o czeskich dziejach są losy ośmiu kobiet. Każda z nich była na swój sposób niezwykła i wyjątkowa. Na życie każdej z nich ogromny wpływ miała wielka historia. Oczywiście w takim zbiorze niektóre rozdziały bardziej niż inne przemawiają do czytelnika. Tak też było ze mną.

Z wielkim zainteresowaniem przeczytałem o Petrze, która jest duchowną Czechosłowackiego Kościoła Husyckiego. Jej życie to doskonały punkt wyjścia do burzliwych zmian zachodzących na przełomie XIX i XX wieku. Zmian, które dotykały także Kościół rzymskokatolicki. Oto grupa czeskich duchownych chciała pewnych zmian. Jednak papież Benedykt XV z całą stanowczością je odrzucił. Tak doszło do rozłamu. Na ironię zakrawa fakt, że po II Soborze Watykańskim Kościół wprowadził większość postulowanych wówczas zmian. Liturgia jest w językach narodowych. Przy każdej parafii istnieje rada parafialna. Kremacja jest dozwolona. Coś, co na początku XX wieku było herezją, dziś jest trwałym elementem katolicyzmu.

Równie ciekawy jest fragment poświęcony Miloslavie. To mniej znany epizod czeskiej historii, traktujący o emigracji Czechów na Wołyń. Może wydawać się to zaskakujące. Wszak my, Polacy, wiele wiemy o wołyńskiej biedzie, o marnych gospodarstwach. Dlaczego zatem Wołyń był dla Czechów ziemią obiecaną? Otóż pewne okoliczności zdecydowały o tym, że mogli nabywać tam ziemię. W ich ojczyźnie panowała zaś wtedy niewyobrażalna bieda. Wielu ruszało gdzieś „za chlebem”. Autor pokazuje, jak dramatyczne wydarzenia dotknęły Czechów podczas drugiej wojny światowej i rzezi na Wołyniu.

Pozostałe rozdziały są nie mniej interesujące. Mariusz Surosz bardzo ciekawie pisze o czeskich kobietach i czeskiej historii. Nie ukrywa przy tym sympatii do Czechów. Pokazując konkretne biografie, pokazuje bolesną historię. Traktat w Monachium – oznaczający de facto koniec czeskiej niepodległości. Trudne relacje czesko-niemieckie i niestety także czesko-polskie.

Wreszcie wspólny mianownik dla Polski i Czech, jakim były rządy komunistów po drugiej wojnie światowej. Wszędzie przyniosły one jednakowy ból, cierpienie i śmierć. Komuniści łamali kręgosłup Czechów tak samo jak każdego innego narodu, który podbili. Jednak Czesi dostali jeszcze od historii wojskową interwencję z 1968 roku, która położyła kres ich marzeniom o niepodległości.

Czechy to mały kraj o niełatwej historii. Czy łatwo było w nim żyć, będąc Niemcem, Polakiem, Żydem? Czy funkcjonujące na temat Czechów stereotypy są prawdziwe? Co nas łączy, a co dzieli?

Na te i wiele innych pytań odpowiada właśnie reportaż „Ach, te Czeszki!”. Lektura dla wszystkich chcących bliżej poznać Czechów i ich historię.

Wojciech Sobański