Armenia dla przeciętnego Polaka jest krajem dość egzotycznym. Chociaż nie leży aż tak daleko od Polski, to jednak mam wrażenie, że zajmuje mało miejsca w świadomości Polaków. Z jednej strony nie ma co się dziwić takiej sytuacji. Nie jeździmy tam na wakacje oraz nie utrzymujemy z Armenią specjalnie bliskich stosunków międzypaństwowych. Jednak Armenia to kraj z bardzo ciekawą – i pogmatwaną – historią, w czym trochę przypomina nasz kraj.

Przekonujemy się o tym, sięgając po reportaż Macieja Falkowskiego pod tytułem „Armenia. Obieg zamknięty”. Autor jest specjalistą w tematyce wschodniej — zajmuje się głównie Kaukazem i Azją Centralną. Przez kilka lat pracował w Ambasadzie RP w Erywaniu. W swoim reportaży ukazuje współczesną Armenię, jako kraj rozdarty między przeszłością a teraźniejszością, borykający się z poważnymi problemami gospodarczymi i politycznymi. Państwo, gdzie tradycja i obyczaje są prawdziwą świętością. Przedstawia Armenię, jako kraj tak podobny do Polski, a zarazem tak bardzo różny. Miejsce dobrego jedzenia i przyjaznych ludzi, tak bardzo przytłoczonych codziennością.

Książka została podzielona na dwie części. Pierwsza z nich „Oni” opowiada o samych Ormianach. Rozpoczyna się rozdziałem o ludobójstwie, którego na Ormianach dopuściła się Turcja. Obecnie wydarzenie to jest coraz lepiej znane na świecie. Ormianie na co dzień żyją tą wielką tragedią i boleją nad stratą zachodniej części Armenii. Rok 1915 jest najtragiczniejszą datą w najnowszej historii kraju. Jaki jest zatem stosunek Ormian do Turcji i Turków, a także do własnej historii? W jaki sposób celebrują ważne dla siebie święta?

Autor pisze o Armenii niemal z każdej możliwej perspektywy. Wiele miejsca poświęca religii i skomplikowanej relacji samych Ormian do Kościoła. Ze względu na pewne szczególne uwarunkowania, nie są oni zbyt religijni. Kościelna hierarchia nie cieszy się w kraju szacunkiem i poważaniem. Ludzie na co dzień są religijnie obojętni. Zaskakującym może się wydawać fakt, że miasto jest bardziej religijne niż wieś. Dlaczego tak się dzieje? Wszak Armenia to pierwszy kraj na świecie, który przyjął chrześcijaństwo. Co więc sprawiło, że dziś Kościół Ormiański ma tak słabą pozycję? Czy za wszystko odpowiada tylko ZSRR? Okazuje się, że diagnoza Falkowskiego jest o wiele bardziej złożona.

Z reportażu wyłania się obraz smutnego kraju. Armenia cierpiała pod rządami bezkarnych oligarchów. Nie troszczyli się oni zupełnie o interes narodowy, skupiając się tylko na sobie. Jednak po odsunięciu od władzy skompromitowanych polityków sprawy nie potoczyły się wcale lepiej. Jest to prawidłowość powtarzająca się w wielu miejscach na świecie. Jednocześnie Ormianie starają się żyć swoim życiem. Bardzo mocno są przywiązani do tradycji. Jako społeczeństwo są bardzo konserwatywni. Niektóre zwyczaje opisane w książce z całą pewnością będą dla nas szokujące.

Część druga, zatytułowana „Oni” opisuje stosunek Ormian do swoich sąsiadów. Dlaczego tak napięte stosunki łączą ich kraj z Azerbejdżanem? Jak odnoszą się do Turków i muzułmanów? Skąd się bierze ich przychylność do Polski?

„Armenia. Obieg zamknięty” to bardzo dobry reportaż dla każdego, kto chce się dowiedzieć czegoś więcej o Armenii i Ormianach. Maciej Falkowski pisze o ormiańskim jedzeniu, kulturze, polityce, religijności. Wszystko to z wyczuciem i znawstwem tematu.

Wojciech Sobański