Jeśli porównamy mapę II RP i mapę dzisiejszej Polski, zauważymy istotne różnice. Paradoks historii sprawił, że choć od 1 września 1939 roku byliśmy w koalicji antyhitlerowskiej – ostatecznie zwycięskiej – to jednak straciliśmy spory obszar na Wschodzie. Owe Kresy do dziś pozostają w powszechnym wyobrażeniu niczym kraj miodem i mlekiem płynący, „gdzie bogacz i dziad byli za pan brat”.

Jednakże ten sam paradoks historii (a precyzyjnie Stalina) przesunął Polskę na Zachód. Otrzymaliśmy ziemie kosztem pokonanych Niemiec, które propaganda komunistyczna szybko określiła mianem „Ziem Odzyskanych”. Przecież odzyskaliśmy wreszcie „prastare ziemie piastowskie”. Z dnia na dzień na te nowe tereny napływały nowe rzesze ludzi. Mieszkańcy z Wilna, Lwowa, Warszawy ruszyli na Pomorze: Świnoujście, Międzyzdroje, Lubin, Wolin stały się niespodziewanie ich nową ojczyzną.

Właśnie o tych terenach traktuje nowa książka Piotra Oleksego pod tytułem „Wyspy odzyskane. Wolin i nieznany archipelag”. Ukazała się ona nakładem wydawnictwa Czarnego, w serii Sulina. Autor jest historykiem i publicystą. Jak sam pisze o swojej nowej książce „stanowi ona próbę syntezy naukowej metody badawczej z formą reporterską i eseistyczną”. Tytuł ten wpisuje się w trend prac poświęconych poniemieckim ziemiom, włączonym po wojnie do nowej Polski.

„Wyspy odzyskane” to bez wątpienia ciekawa książka. Autor stara się przybliżyć czytelnikom historię swojego regionu. Czyni to w sposób interesujący. Momentami można wręcz odnieść wrażenie, że Oleksy sam odkrywa okolice, w których żyje i swoimi spostrzeżeniami dzieli się z czytelnikami.

Opowieść autora jest niezwykła, podobnie jak niezwykła jest historia archipelagu. Świnoujście, największe z miast regionu, które nie ma stałego połączenia z resztą kraju. Czyni to życie mieszkańców z jednej strony uciążliwym, z drugiej zaś nadaje mu swoisty koloryt. Gdy jechali do Poznania czy Krakowa, by odwiedzić rodzinę, to mówili, że jadą „do Polski”, chociaż jako żywo sami także przecież mieszkali w Polsce.

Niezwykły był dla tego terenu czas tuż po wojnie. Pomorze jawiło się jako polski „Dziki Zachód”. Prawo nie miało tam wiele do powiedzenia. Liczył się ten, kto był silniejszy, bardziej przebojowy i zdeterminowany. Wszyscy zaś musieli się liczyć z Armią Czerwoną, która de facto rządziła na tych terenach.

Do tych zrujnowanych miast i wiosek napływali osadnicy z centralnej i wschodniej Polski. Ci, którzy do tej pory wodę widzieli jedynie w rzekach i stawach, nagle naleźli się nad samym morzem. Bałtyk i Zalew były dla nich całkowitą nowością. Niegdysiejsi rolnicy i urzędnicy musieli stać się rybakami. Zmuszała ich do tego konieczność – trzeba było nauczyć się nowego zawodu, aby nie umrzeć z głodu. Po prostu. Autor nie unika także tematów trudnych, jak los Niemców, którzy zostali po wojnie „w domu”. Byli u siebie, lecz przecież już nie u siebie – pracowali dla Polaków i władzy ludowej niemal jak niewolnicy.

Oleksy pokazuje blaski i cienie życia na „wyspach odzyskanych”. Ich mieszkańcy musieli przedefiniować pojęcie małej ojczyzny. Wilno, Brześć musieli „przenieść” do Świnoujścia i Międzyzdrojów. Czy i w jaki sposób tego dokonali? Jak przystosowali się do życia w nowych warunkach i całkowicie odmiennym krajobrazie?

Kim był Lechosław Goździk, któremu został poświęcony osobny rozdział książki? O czym śpiewano w szantach? Jak wyglądało życie rybaków i marynarzy? Jakie szanse, a jakie zagrożenia widzi przed regionem autor?

Piotr Oleksy swoją książką przenosi nas na „Wyspy odzyskane”. Możemy dzięki temu odkryć dla siebie „Wolin i nieznany archipelag”. Polecam i zapraszam wraz z autorem w podróż do tego niezwykłego zakątka Polski.

Wojciech Sobański