Pewnie nie ma wielkiego sensu tłumaczyć, co też owo tajemnicze słowo znaczy, bo każdy, kto zainteresował się recenzowaną pozycją, to wie. Ale dla porządku – kryptozoologia to ogólnie rzecz biorąc badanie kryptyd, tj. zwierząt nieuznawanych za istniejące czy żyjące współcześnie przez „klasyczną” biologię. Można to rozumieć jako poszukiwanie mitycznych jednorożców gdzieś daleko w Tajlandii albo dowodzenie istnienia dinozaurów w moczarach Konga. Brzmi jak zabawa dla maniaków i tym trochę też jest – nie oszukujmy się – bo nie da się ukryć, że nader blisko jej do zainteresowania UFO, teoriami spiskowymi i zjawiskami paranormalnymi. Z drugiej strony nie można pominąć też i tego, że kiedyś nie wierzono w żyjące współcześnie latimerie, a odkrycie okapi było nie lada szokiem dla naukowców.

Doktor Karl Shuker to jeden z najbardziej znanych kryptozoologów, gwiazda tej dziedziny w XXI wieku. Chyba wynika to głównie ze sporej liczby książek, które napisał. Na polskim rynku pozycji o kryptydach wciąż jest malutko, dlatego maniacy muszą chwytać się wszystkiego, co znajdzie się na półkach księgarni. Czasem to same odgrzewane kotlety, ale w przypadku Shukera tak nie jest. Nie zawiedzie się ci, którzy szukają solidnej porcji wiedzy o kryptydach. Gdy autor wspomina, że przez 20 lat od pierwszego wydania dostawał wiele próśb o wznowienie pozycji, nie wydaje się to czczymi przechwałkami. „Czy prehistoryczne zwierzęta przetrwały” są naprawdę rewelacyjne.

Pozycja podzielona jest na dwie części – w pierwszej autor zajmuje się kryptydami wodnymi, a druga składa się na prehistoryczne kryptydy latające i ssaki. Zawiera też bardzo krótką wzmiankę o hominidach, ale ostrzegam – jest wręcz szczątkowa. Nie dorwałam się jeszcze do pierwszej części, ale to nie szkodzi, bo można je czytać zupełnie osobno.

Charakterystyczną cechą Shukera jest jego podejście do tematu – po przedstawieniu danej historii czy to ze starych gazet, czy z internetu podejmuje się jej rozłożenia na części pierwsze. Jako że jest doktorem zoologii, świetnie orientuje się we wszystkich niuansach dotyczących danych gatunków i to naprawdę dodaje książce wiarygodności. Zaczyna od wstępu, z którego dowiadujemy się, między innymi czym jest efekt łazarza albo taksony Jimmy'ego Hoffy, a potem od razu przechodzimy do rozróżnienia ramforynchów od pterodaktyli. Taki sposób prezentowania sprawia, że mamy krytyczne spojrzenie na dany przypadek zetknięcia się z kryptydami: Shuker zawsze bierze pod uwagę bardziej „prawdopodobne” rozwiązania zagadki, jak nierozpoznawane powszechnie rzadkie, ale żyjące współcześnie zwierzęta, a potem sceptycznie zbija argumenty podające najprostsze rozwiązanie. Na przykład w przypadku niejakiego kongamato – jeśli był pterozaurem, to nie mógł nurkować, jak mówi legenda, bo nie mogły one przyciskać skrzydeł tak blisko do tułowia, jak ptaki, a więc stawiałyby za duży opór w wodzie... A w przypadku innych „pra-ptaków” które podobno porywały ludzi – nie miały jak tego dokonać swoimi słabo umięśnionymi nogami bez przeciwstawnych palców... Dzięki licznym ilustracjom i zdjęciom czytelnik orientuje się, że hm, też mógłby pomylić np. fregatę z pterodaktylem...

Autor porusza szeroki zakres tematów – nie znam pierwszego wydania tej książki, ale widać, że musiała zostać poszerzona, bo często pojawiają się wzmianki z lat najnowszych, z ery internetu, w którym Shuker bardzo intensywnie poszukuje kryptyd. Wiadomo bowiem, że ich badanie głównie opiera się na zbieraniu i krytycznym przeglądzie materiałów ustnych, czy jak to byśmy nazwali – opowieści. Coś jakby ocenie biologicznej historyjek etnograficznych z różnych zakątków świata. Shuker przytacza tak klasyczne opowieści – jak np. znany ogólnie przypadek porwania Marlona Lowe przez ogromnego ptaka – jak i te mniej albo wcale nie znane. I tak poznajemy opowieści o thunderbirdach, makalala, lwach workowatych, mapinguarach i... gazekach Moncktona; dowiemy się też, na przykład, czym różnią się kondorowate od jastrzębiowatych i dlaczego ważne jest ułożenie zębów u spotykanych obecne „prehistorycznych” kotowatych.

Książka jest starannie wydana, ale nie powala jakością. Szkoda, że okładka nie jest w żaden sposób utwardzona. W całej pozycji nie ma też w ogóle kolorowych zdjęć, a niektóre z ilustracji są porażająco kiczowate... ale to już cecha typowa dla kryptozoologii – nie wszystko w niej wygląda jak prawdziwa sztuka.

Shukera spokojnie można postawić obok gigantów kryptozoologii, takich jak np. Heuvelmans czy Wendt. Zwłaszcza jak ktoś naprawdę lubi czytać o irkuiemach czy roztrząsać kwestie istnienia współczesnych bazylozaurów. Tym, którym słowo amficjon, czyli niedźwiedziopies kojarzy się tylko z cudacznym przejęzyczeniem albo powoduje kpiące prychanie, Shuker może pokazać inny punkt widzenia, a może nawet przekonać do tego, że w kryptozoologii niekoniecznie chodzi o tępą wiarę w istnienie yeti czy potwora z Loch Ness. Kryptozoologia to w końcu nic innego jak dostrzeganie tego, że świat jest pełen tajemniczych stworzeń. Które może, kto wie, uda się spotkać naprawdę...

Agata Majchrowicz