Wołyń. Na dźwięk tego słowa mimowolnie się wzdrygamy. Wołyń bowiem kojarzy się w Polsce głównie z ludobójstwem, jakiego na Polakach dopuściła się Ukraińska Powstańcza Armia. Z powierzchni ziemi zniknęły całe polskie wsie i osady. Po II wojnie światowej Wołyń w całości został za naszą wschodnią granicą. Zostały tam jednak także ślady polskości, które przetrwały do dziś.

Jednak Wołyń to także ukochane i trochę zmitologizowane Kresy Wschodnie. To kraina mlekiem i miodem płynąca, przynajmniej taka jawiła się we wspomnieniach tych, którzy musieli ją opuścić w wyniku wojennej zawieruchy. Wszystko to jednak przeszłość. Tymczasem jest także teraźniejszość. Jaki jest współczesny Wołyń? Czym żyją jego mieszkańcy? Jakie problemy ich zajmują, z jakimi przeciwnościami losu muszą się mierzyć? Czy znają historię krainy, na której żyją?

Odpowiedzi na te i podobne pytania przynosi książka Natalii Bryżko-Zapór pod tytułem „Pogranicze wszystkiego. Podróże po Wołyniu”. Ukazała się ona nakładem wydawnictwa Czarne, w znanej serii Sulina. Jej autorka jest dziennikarką, dyplomatką i tłumaczką z języków ukraińskiego i rosyjskiego. Pracowała między innymi jako radca Ambasady RP w Kijowie.

Swój reportaż podzieliła na sześć części. Na wstępie zamieściła mapę, która pozwala czytelnikowi umiejscowić Wołyń w jego historycznych i współczesnych granicach. Zaznaczyła także miejscowości, które odwiedziła i o których pisze.

Wołyń, jako każdy region przygraniczny, ma specyficzne problemy i stoi przed wieloma wyzwaniami. Przede wszystkim jest to region biedny, a nawet bardzo biedny. Mówią o tym wszyscy rozmówcy autorki. Słynny ukraiński czarnoziem z różnych przyczyn leży odłogiem. Starsi mieszkańcy uprawiają małe, przydomowe poletka, tyle, co dla siebie. Tymczasem młodsi. No właśnie, młodsi wyjeżdżają za pracą na Zachód. Dla nich tym wymarzonym zachodem jest Polska. Przyjeżdżają do naszego kraju nie tylko, żeby pracować, lecz także uczyć się i studiować. Na Ukrainie nie widzą dla siebie perspektyw.

Ukraina to, co zrozumiałe, ważny bohater reportażu. Natalia Bryżko-Zapór na każdej stronie obnaża słabości i patologie, trawiące państwo. Korupcja, wszechwładza oligarchów, istniejące od lat układy. Gdzie w tym wszystkim zwykły człowiek? Otóż czuje się niepotrzebny i zdany tylko na siebie. Państwo wydaje się słabe, niestabilne, niewspierające uczciwych obywateli.
Czytelnik poznaje meandry ukraińskiej polityki i przyczyny nieoczekiwanego zwycięstwa w wyborach prezydenckich telewizyjnego komika. Jednak za hasłem zmiany poszło niewiele realnych działań. Mieszkańcy Wołynia ciągle czują, że nikogo nie obchodzą. Tymczasem wschodnia Ukraina wyzywa ich od banderowców.

Jaki jest więc stosunek Ukraińców do historii? Czy wiedzą o tragicznych wydarzeniach z czasów II wojny światowej? Jak postrzegają UPA? Co sądzą o Polsce i Polakach?

Czytając „Pogranicze wszystkiego”, dowiemy się o Wołyniu naprawdę sporo. Choćby o podziałach w ukraińskim prawosławiu i walce o autokefalię tamtejszej cerkwi.

Wołyń i Ukraina to krainy nierozerwalnie związane z Polską. Tak po prostu jest, czy się to komuś podoba, czy nie. To na Wołyniu do szkoły uczęszczał Tadeusz Kościuszko. Jeszcze wcześniej Ukraina spływała krwią kozackich powstań. Najsłynniejsze z nich, pod dowództwem Bohdana Chmielnickiego na trwałe zmieniło rzeczywistość społeczno-polityczną regionu.

Czy coś mnie zaskoczyło w reportażu Natalii Bryżko-Zapór? Tak, mianowicie fragment o protestantach na Wołyniu. Nie zdawałem sobie sprawy z tego, że cieszą się na tym terenie aż taką popularnością.

„Pogranicze wszystkiego. Podróże po Wołyniu” to interesujący reportaż o interesującym regionie, leżącym tuż przy granicy z Polską. Wołyń tymczasem żyje swoim życiem – zmagając się z trudną teraźniejszością, marzy o przyszłości. Jakiej? Przekonajcie się sami, sięgając po książkę. Autorce należą się słowa uznania za poruszenie wielu tematów i wątków. Taki jest współczesny Wołyń – wielowymiarowy i niejednoznaczny. Wyruszcie do tej krainy razem z Natalią Bryżko-Zapór. Zachęcam do literackiej podróży.

Wojciech Sobański