On i Ona. Spotkanie, jakich wiele – na przyjęciu u wspólnych znajomych. Ale wystarczyła wyciągnięta do powitania dłoń i pierwszy raz wypowiedziane imię, by oboje wiedzieli, że ktoś kiedyś stworzył ich, żeby się poznali. Spędzają razem kilka dni. Chodzą na seanse do małego kina. Historia jak z filmu, prawda? Koniecznie czarno-białego.

Entuzjastyczne przyjęcie „Zimnej wojny” w reżyserii Pawlikowskiego, pokazuje, że mimo upływu wieków różne wersje Romea i Julii zawsze znajdą wielbicieli. Historie o skomplikowanych związkach są po prostu tym, o czym chcemy oglądać i czytać.

Bardzo łatwo zresztą zaczytać się w słowach tak pięknych, mądrych i szczerych. Język „Ośmiu białych nocy” przypomina bowiem kwestie bohaterów tragedii greckich. Zresztą duch starożytności jest bliski całej książce. Nie ma wprawdzie ruin wspaniałych świątyń, ale uczucie obecności fatum jest dość wyraźne. Chociaż żyjemy wolni, z pełną swobodą wyboru, trudno oprzeć się wrażeniu, że pewne wydarzenia w naszym życiu były nieuniknione. Jakby Mojry po wiekach amnezji nagle przypomniały sobie, że są boginiami losu. Razem z głównym bohaterem zastanawiamy się, co sprawia, że spotykamy te, a nie inne osoby. I dlaczego akurat ta konkretna zna nas tak dobrze, jakby dzieliła z nami duszę.

Sama fabuła jest jedną z tych, które opierają się na ukazywaniu wydarzeń przez pryzmat uczuć i emocji. Mnóstwo w niej monologów głównego bohatera (którego imienia nie poznajemy przez całą książkę!). Wszystko jest z jego, męskiej, wrażliwej, hamletycznej perspektywy. Kilka decyzji, dużo myśli sprowadzających się czasami do tak trywialnych pytań, jak zadzwonić czy nie zadzwonić. Jednak właśnie w tych prostych rozterkach tkwi prawdziwość relacji pomiędzy głównymi bohaterami. W końcu wszyscy znamy gry miłosne, a tu zostały przedstawione z dużą celnością.

Elementami budującymi niesamowitą atmosferę książki są liczne odwołania do literatury. Sam tytuł to przecież hołd dla opowiadania „Białe noce” Dostojewskiego. I rzeczywiście, również bohater dostrzega analogię między swoją historią a tą opisaną przez autora „Zbrodni i kary” – przypadkowe spotkanie ludzi, którzy widzą się pierwszy raz w życiu, a już po spojrzeniu w oczy mogą stwierdzić, że patrząc na tego drugiego, widzą siebie. Bratnie dusze? Zagubiona połowa człowieka, o której w „Uczcie” mówił Platon? Można się zastanawiać. Na pewno inspiruje do tego poetyckość „Ośmiu białych nocy”.

Również tajemnicza aura Nowego Jorku, z jego zaśnieżonymi zimą parkami, dodaje niezwykłości, a przede wszystkim sprawia, że nie marzy się o niczym innym niż o zobaczeniu tych pięknych scen w filmie – choć są one tak plastyczne, że film sam powstaje pod powiekami czytelnika. Dlatego muszę stwierdzić, że takie czytanie ma w sobie coś magicznego.

„Osiem białych nocy” to napisana z wielką czułością i elegancją opowieść o miłości, o jakiej chyba każdy marzy – z pozoru zwykłej, a jednak jakoś bardziej niż w życiu bywa ocierającej się o metafizykę. Czytelnik spragniony takiej niezwykłości z pewnością zachwyci się nią u Acimana.

Anna Cybulska