„Matematyczne zasady filozofii naturalnej” to dzieło życia Issaca Newtona. W wydanej w 1687 roku w języku łacińskim księdze, brytyjski fizyk i uczony po raz pierwszy sformułował prawo powszechnego ciążenia, a także przedstawił szereg praw dotyczących ruchu stojących u podstaw mechaniki klasycznej. Tezy głoszone przez Newtona są podwalinami dzisiejszej fizyki, a sam uczony uważany jest za jedną z najważniejszych osób w historii nauki.

Nic zatem dziwnego, że dzieło Newtona jest ozdobą bibliotek uniwersyteckich, antykwariatów i prywatnych zbiorów. Ceny, które trzeba zapłacić za egzemplarze „Matematycznych zasad filozofii naturalnej” na licytacjach w największych światowych domach aukcyjnych potrafią sięgać milionów dolarów. Najdroższa kopia, zachowana w świetnym stanie, została sprzedana w grudniu 2016 roku  za 3 mln 720 tys. dolarów na aukcji w londyńskim Christie’s.

Oszacowanie liczby krążących po świecie kopii „Philosophiae Naturalis Principia Mathematica” stało się idée fixe dwójki naukowców z California Institute of Technology: profesora historii nauki Mordechaia Feingolda oraz jego ucznia Andreja Svorenčíka, pochodzącego ze Słowacji. Do czasu rozpoczęcia przez nich badań sądzono, za spisem przeprowadzonym przez Henry’ego Macombera w 1953 roku, że pierwsze wydanie dzieła zostało opublikowane w około 250 egzemplarzach. Przyczynkiem do ponownego liczenia, było przekonanie Feingolda, że tezy głoszone przez Newtona rozprzestrzeniały się po Europie szybciej, niż wskazywałaby na to liczba egzemplarzy podana przez Macombera. Feingold wraz ze Svorenčíkiem postanowili przeprowadzić iście detektywistyczną pracę, aby potwierdzić swoje przypuszczenia.

Ich badania zajęły ponad 10 lat. Andrej Svorenčík szybko zwrócił uwagę, że w spisie Henry’ego Macombera nie widnieją żadne kopie z Europy Wschodniej. W 1953 roku, gdy powstawał stworzony przez niego spis, dotarcie do danych z krajów ukrytych za żelazną kurtyną było utrudnione; w efekcie w jego pracy znajdują się białe plamy. Svorenčík i Feingold zaczęli więc podejrzewać, że w bibliotekach i prywatnych księgozbiorach krajów dawnych demoludów ukrywają się kolejne, nieujęte dotychczas egzemplarze.

Okazało się, że mieli rację. W wyniku podjętych działań naukowcy znaleźli ponad 200 dotychczas nieliczonych kopii „Matematycznych zasad filozofii naturalnej”. Liczba woluminów pierwszego, oryginalnego wydania „Philosophiae Naturalis Principia Mathematica” została oszacowana przez duet Svorenčík/Feingold na nie mniej niż 600-650 książek, co oznaczałoby, że powstało ich ponad dwa razy więcej, niż dotychczas sądzono. Dokładna liczba nie jest możliwa do podania, gdyż, jak zauważa Svorenčík w rozmowie z portalem arstechnica.com, informacje o kolejnych, dotychczas nieznanych egzemplarzach ciągle spływają.

Można podejrzewać, że wraz ze wzrostem liczby znanych kopii ceny egzemplarzy „Matematycznych zasad filozofii naturalnej” przestaną już bić rekordy, jednak zawarte w nich treści nie staną się ani trochę mniej wartościowe. 

[aj]