„Co by było gdyby?” – to jedno z najstarszych pytań trapiących ludzkość (tuż obok „czy jesteśmy sami we wszechświecie?” i „kiedy będzie ten obiad?”). W naszej naturze leży nie tylko wielokrotne analizowanie wybranych wcześniej ścieżek czy próby wyjaśnienia pojawiających się wątpliwości, ale i osadzanie samych siebie w tych wariantach, które z jakiegoś powodu wcześniej nie znalazły naszego uznania. Choć rozważania o możliwych alternatywach zwykle mają bardziej przyziemny wymiar: „co by było, gdybym rok temu zmienił pracę?”, to zawsze stanowią frapujący punkt wyjścia każdej opowieści.

W końcu historie alternatywne to niezwykle nośny temat. Podejmowali go m.in. Jacek Dukaj („Lód”), Philip K. Dick („Człowiek z Wysokiego Zamku”), Maciej Parowski („Burza. Ucieczka z Warszawy '40”) czy Jacek Piekara (cykl „Ja, Inkwizytor”). A trzeba wiedzieć, że niełatwo jest stworzyć przekonującą wizję świata, której punktem wyjścia jest mniejsze lub większe odchylenie od znanej nam rzeczywistości. Czytelnik szybko wyczuwa, w którym momencie autor zbyt mocno puścił wodze fantazji i kompletnie odpłynął. Tym większy jest sukces Witolda M. Orłowskiego, że zmierzył się z tematem i nie poległ, gdyż przedstawione przez niego alternatywy są spójne i wielce prawdopodobne.

Autor książki „Inna Polska?” – przy okazji stulecia odzyskania niepodległości – postanowił zmierzyć się z różnymi możliwymi scenariuszami rozwoju naszego kraju po 1918 roku. Między innymi zastanawia się, co by było, gdyby Polska przegrała wojnę z bolszewikami w 1920 roku, jak potoczyłyby się losy naszego kraju, gdyby w 1939 roku podjęto decyzję o sojuszu z III Rzeszą, a także czy Polska miałaby szansę doścignąć (pod kątem ekonomicznym) kraje Europy Zachodniej, gdyby transformacja z lat 90. zakończyła się niepowodzeniem. Scenariuszy jest kilka, a każdy został oparty na tzw. metodzie modelowej, dzięki czemu mamy okazję przyjrzeć się potencjalnym zmianom gospodarczym, społeczno-kulturowym i politycznym. Oczywiście każdy fragment poprzedzony jest garścią faktów podanych w przyjazny sposób (skondensowanie wiedzy sprzyja jej przyswojeniu), więc nawet laik zrozumie ówczesne realia.

„Inna Polska?” jest o tyle intrygująca, że różne wizje historii w dużej mierze zależne są od naszych cech narodowych, takich jak powszechna mobilizacja w obliczu wspólnego wroga czy pieniactwo i wojenki plemienne, kiedy już miecz Damoklesa przestanie wisieć nad naszymi głowami. Jednakże – jak to zwykle bywa – mało kto lubi przeglądać się sobie w krzywym zwierciadle. A warto wyciągnąć wnioski z lektury. Niezależnie od tego, jak źle się po tym poczujemy.

Odzyskanie przez Polskę niepodległości to przede wszystkim splot niezwykle szczęśliwych zdarzeń (m.in. światowy konflikt pomiędzy zaborcami). Jednak po przeczytaniu książki Orłowskiego można postawić tezę znacznie odważniejszą: ostatnie stulecie było najlepszą możliwą wersją historii. Wychodzi na to, że jakikolwiek inny scenariusz (poparty danymi, a nie myśleniem życzeniowym) zakończyłby się dla naszego kraju dużo gorzej: okrojeniem terytorium, biedą lub skrajnie niekompetentnymi rządami populistów. Ponadto mimo bardzo trudnego stulecia wciąż mamy szansę, aby wybić się ponad przeciętność i doścignąć kraje Europy Zachodniej. Wiadomo, nikt się nie przyzna, że jest zadowolony – w końcu narzekanie jest jednym z naszych sportów narodowych (obok piłki nożnej, w której od lat nie odnosimy sukcesów) – niemniej zachęcam do przeczytania i posypania głowy popiołem. I docenienia, że Polska jest prawdziwie niepodległa.

Michał Wnuk