Dzieci inaczej przeżywają wojnę.

Zwłaszcza jeśli są same. Oddzielone od rodzin, wywiezione do obozu, poddane eksperymentom.

A nawet jeśli bliscy pozostali przy nich, pod ich opieką dzieci tak samo głodowały, chorowały i umierały. Uciekały na piechotę przez setki kilometrów. Były siłą wcielane do niemieckiej szkoły i odzierane z polskości.

Hania straciła nogę i obarczona kalectwem musiała walczyć o przeżycie w Auschwitz, gdzie ten, kto nie pracował, trafiał do krematorium.

Maszę polska niania ochrzciła Marysią i po śmierci rodziców wychowała jak swoje dziecko mimo grożącej jej za to śmierci.

Jurek przeżył piekło na ziemi w obozie utworzonym specjalnie dla dzieci. Nikt go tam nie chronił – jedynymi dorosłymi w okolicy byli jego oprawcy.

Stefcia urodziła się w obozowym baraku.

Po latach dają świadectwo prawdzie. W ich wspomnieniach splatają się dobro i zło czasów wojennej zawieruchy – planowana zagłada narodu polskiego, okupiona męczeństwem tysięcy małych Polaków, oraz odwaga i przyzwoitość ludzi ryzykujących wszystko, żeby nieść pomoc. O nich, aniołach spotkanych na swojej drodze, dzieci wojny też nam przypominają. Nie chcą, by pamięć o nich zaginęła, bo jak mówi jedna z bohaterek: „Prawdy nie można zakłamywać”.

Monika Odrobińska, która w swojej poprzedniej książce opowiedziała historie małych Polaków wysiedlonych z kraju, dzisiaj po raz kolejny raz oddaje głos dzieciom wojny. Jej bohaterowie urodzili się w różnych miejscach przedwojennej Polski. Mieszkali na Kresach, w Gdańsku, na Zamojszczyźnie, w Poznaniu, Bydgoszczy. W rodzinach zamożnych i mających niewiele. Byli w różnym wieku, ale dla każdego z nich wojna była momentem, w których ich życie zmieniło się bezpowrotnie, a każde z nich przez kilkadziesiąt lat nosiło w sobie inną traumę.

O tym, że wojna odziera z godności i człowieczeństwa powszechnie wiadomo. Anna Szałaśna w swoich obozowych wspomnieniach pisała o metodach dehumanizacji kobiet:

Anna już w pierwszych dniach wojny straciła nogę. Jej krzywda była w dużym stopniu krzywdą fizyczną: niepełnosprawność fizyczna, choroby obozowe, głód, jednak siła jej ducha i pomocne otoczenie pomogły jej przetrwać. Z protezą zamiast stopy trudno było jej w obozie stać po stronie „młodych i zdrowych”, chociaż była bardzo młoda, była nastolatką.

Kolejna z bohaterek, Maria, urodzona jako Masza, urodziła się w grudniu 1939 roku. Jej wojenne wspomnienia są więc nieco inne, początku wojny nie pamięta – nie pamięta też swoich biologicznych rodziców. Jej matka wiedząc, że nie ma szans na przeżycie, oddała córeczkę niani żyjącej po aryjskiej stronie. I chociaż niania była dla dziewczynki jak druga mama, pani Marii całe życie doskwierał brak rodziny: ciotek, wujów, kuzynostwa. Bolał ją brak rodziców, w wyobraźni widziała siebie jaką małą dziewczynkę, która biegnie w ich objęcia. Nigdy jednak nie pytała niani o swoją biologiczną rodzinę, to było dla niej zbyt trudne.

Maria podczas wojny utraciła też swoją tożsamość oraz religię – urodziła się w rodzinie żydowskiej, ale za pozwoleniem biologicznej matki została ochrzczona i wychowana jako Polka. Nie miała o to żalu, ale kiedy dowiedziała się o swoim pochodzeniu przeżyła szok:

Jednak wciąż najbardziej cierpiała przez brak grona bliskich osób, nawet wtedy, kiedy założyła już własną rodzinę.

Z kolei dla Anieli wojenną traumą noszoną latami był wstyd. Z powodu chorób, biedy, mieszkania w chlewiku, w którym przed wojną mieszkały świnie. Aniela była dzieckiem Zamojszczyzny, wysiedlonym przez Niemców z całą rodziną. Przez lata traktowana jak człowiek gorszego sortu, odzierana z godności.

Opuszczenie domu, tułaczka, zrobienie miejsca niemieckim osadnikom, „nadludziom” – to właśnie trauma Anieli. Jest nią także uczucie wstydu z powodu biedy. Taki punkt widzenia jest dość rzadko pokazywany w książkach wojennych, ale jednak nietrudno wyobrazić sobie, co czuła dorastająca dziewczyna, która doświadczyła rzeczy, o których możemy przeczytać w powyższym cytacie. W swojej historii wspomina przesiedlenie, głód, żebranie – do dziś nie przechodzi obojętnie obok ludzi proszących o pieniądze.

W „Dzieciach wojny” poznajemy też wiele innych historii i punktów widzenia: Jan był uznany za Niemca i germanizowany, Stefcia urodziła się w obozowym baraku. Wszyscy są jednymi z ostatnich świadków tych tragicznych wydarzeń, o których nie wolno nam zapominać, zwłaszcza w czasach, w których wojna toczy się tuż za naszą granicą.

O autorce

Monika Odrobińska (ur. 1978) – żona, mama i dziennikarka współpracująca z tygodnikiem „Idziemy”, tygodnikiem „Do Rzeczy” i weekendowym dodatkiem do dziennika „Rzeczpospolita” – „Plus Minus”. Autorka „Dzieci wygnanych” (Znak Horyzont 2020). Dużą historię opowiada z perspektywy małych historii poszczególnych rodzin i społeczności, które zamyka w swoim ulubionym gatunku dziennikarskim – reportażu.

Książka „Dzieci wojny” jest dostępna w sprzedaży.

Artykuł sponsorowany