Andrzej Strug

Pisarz i publicysta, wolnomularz, działacz ruchu socjalistycznego i niepodległościowego, beliniak, a także scenarzysta. Urodził się w rodzinie Władysława, właściciela sklepu kolonialnego w Lublinie, i Pauliny z Miklaszewskich. Studiował w Instytucie Rolnictwa i Leśnictwa w Puławach. Działał w Kole Oświaty Ludowej i Polskiej Partii Socjalistycznej. W 1895 uwięziony w X Pawilonie Cytadeli Warszawskiej, a w 1897 skazany na zesłanie do guberni archangielskiej, gdzie przebywał do 1900.

Po powrocie do kraju studiował na Uniwersytecie Jagiellońskim i z ramienia PPS brał udział w rewolucji 1905 roku. Był wtedy liderem Wydziału Chłopskiego, a następnie Wydziału Wiejskiego PPS i redagował pismo chłopskie „Gazetę Ludową”. Ponownie aresztowany w 1907 musiał opuścić granice państwa rosyjskiego i wyjechał do Paryża. W 1910 był jednym z sygnatariuszy listu otwartego w sprawie pochowania ciała Juliusza Słowackiego na Wawelu. Pochówek oprotestował biskup krakowski Jan Puzyna. Po powrocie z Francji, Strug wstąpił do organizacji „Strzelca”. Uczestniczył w zjeździe w Zakopanem w sierpniu 1912 roku, na którym powołano Polski Skarb Wojskowy. W okresie I wojny światowej walczył w szeregach Legionów Józefa Piłsudskiego w stopniu wachmistrza sztabowego. W latach 1915–1918 pełnił funkcję referenta politycznego w Polskiej Organizacji Wojskowej. 9 lutego 1916 został formalnie zwolniony z Legionów Polskich.

W Polsce niepodległej reprezentował PPS. W 1918 wziął udział w tworzeniu Rządu Ludowego i został wiceministrem propagandy. W 1920 został członkiem założycielem Wielkiej Loży Narodowej Polskiej. W 1927 otrzymał nagrodę literacką im. Elizy Orzeszkowej za całokształt twórczości. W 1928 zasiadł z listy PPS w senacie, a w 1934 stał na czele Ligi Obrony Praw Człowieka i Obywatela. W latach 1924 i 1935 pełnił obowiązki prezesa Związku Zawodowego Literatów Polskich, którego był współzałożycielem (był delegatem na zjazd ZZLP 4 lutego 1922 w Warszawie). W 1928 był współautorem scenariuszy do filmów Pan Tadeusz (z Ferdynandem Goetlem) i Przedwiośnie (z Anatolem Sternem). W 1934 odmówił przyjęcia członkostwa Polskiej Akademii Literatury, ponieważ protestował przeciwko procesowi brzeskiemu i Berezie Kartuskiej.

W swojej twórczości pisarskiej podejmował tematy wojenne i walki o idee sprawiedliwości społecznej, np. Ludzie podziemni, Dzieje jednego pocisku, Mogiła nieznanego żołnierza. Krytykował też współczesny kapitalizm w powieściach: Pieniądz, Żółty krzyż. Poznawszy Tatry w latach krakowskich studiów powracał do nich i Zakopanego dość często. Jego znajomość problemów modnego wówczas uzdrowiska zaowocowała nietypową dla niego pozycją groteskowo-satyryczną Zakopanoptikon.

Według publicystów narodowo-katolickich należał do masonerii, a od 1922 do 1923 pełnił funkcję Wielkiego Mistrza Wielkiej Loży Polskiej. Do końca życia był aktywnym działaczem społecznym i politycznym. Został pochowany na Cmentarzu Wojskowym na Powązkach.