Jesteśmy społecznością, która kocha książki

O ile zatem umysłowość dotknięta syndromem "brzozowszczyzny" traktuje gnuśną polskość - tę rodem z Sienkiewicza i Nawłoci - jako anomalię przeznaczoną do likwidacji, o tyle umysłowość owładnięta syndromem "żeromszczyzny" (jak drwiąco etykietowali tę postawę jej przeciwnicy) wie, że aby polskie życie zmienić, trzeba je pojąć, zrozumieć i przeboleć od wewnątrz. Pojąć, znaczy także oddać sprawiedliwość, uznać wszystko to, co w niej autentyczne i silne, nawet jeśli jego kształt jest odległy od wyznawanych ideałów.

Konkretne życie społeczne, które w wyniku historycznego procesu przybrało postać narodu utwierdzającego swój byt za pomocą państwa, nigdy nie jest w stanie sprostać wyzwaniom, jakie stawia mu totalitarna idea. Zawsze okaże się leniwe, gnuśne, egoistyczne. Nie ma jednak żadnej drogi na skróty, która pozwoliłaby w trybie przyspieszonym rozprawić się z tymi wadami. Jeśli niezbędnym elementem pracy nad przeistoczeniem własnej zbiorowości jest krytyka, to musi to być krytyka dokonywana z wnętrza jej historii i tożsamości.