Jesteśmy społecznością, która kocha książki

Taina Tervonen "Grabarki" Długi cień wojny w Bośni, przełożyła Katarzyna Marczewska, "Wszystko, co leżało we wspólnym grobie przemieszane, powalone ziemią, jest tu umyte, posortowane, poukładane. Ciała mówią we własnym języku, za pomocą pozycji, w jakich zastygły, opowiadają, co je spotkało – jedno skulone, inne ma stopy skręcone do wewnątrz, aż palce stykają się z palcami. Z trudem wytrzymuję zapach, nawet w masce. A może łatwiej mi się skupić na zapachu niż na tym, na co patrzę". Kiedy wzięłam do rąk "Grabarki", nie spodziewałam się, że kreślone przez autorkę historie tak bardzo przypomną mi czytany już jakiś czas temu "Strup. Hiszpania rozdrapuje rany" Katarzyny Kobylarczyk. W końcu każda wojna domowa, gdzieby się nie działa, pozostawia po sobie setki, tysiące lub nawet miliony zabitych. I zawsze kilkukrotnie większą liczbę tych, którzy cierpią z powodu utraty swoich bliskich. Utraty trudnej do zaakceptowania, bo zmuszającej do życia w nieustannej niepewności, jednocześnie nie przynoszącej jakiegokolwiek ukojenia, które mogłyby zapewnić złożenie ciała ojca, brata bądź syna do grobu. To ich udręczenie bywa tym bardziej bolesne, że jak to mówi Suada – jedna z rozmówczyń autorki, a jednocześnie matka dwóch zaginionych synów – "Nie wiem, gdzie są. Nie ma ich ani między umarłymi, ani między żywymi". W obrazach, które kreśli Taina Tervonen jej rola jako twórczyni filmów dokumentalnych jest szczególnie widoczna. Towarzyszy swoim rozmówcom w praktycznie niewidzialny sposób, kreując jednocześnie kolejne sugestywne sceny. Nie stawia sobie jednak zadania opowiedzenia czytelnikowi całej historii krwawej wojny domowej mającej miejsce na początku lat dziewięćdziesiątych na Bałkanach. Natomiast poprzez zabranie go w kolejne miejsca zbiorowych ekshumacji, daje możliwość stanięcia nad odnalezionymi po latach, a następnie rozkopanymi, pełnymi ciał mogiłami i spojrzenia na tragizm, bratobójczej jakby nie patrzeć, wojny oczami rodzin, które przez lata nie miały pojęcia, gdzie mogą być pochowani ich najbliżsi. Spojrzenia, ale również zastanowienia się nad motywami, które nieustannie w różnych miejscach globu popychają kolejne zbiorowości do sankcjonowania ludobójstwa.