Salomon Wołkow

Nie dałem 10 gwiazdek tylko dlatego, że chciałoby się jeszcze więcej: postaci wydarzeń, kontekstów. Z drugiej strony, to poczucie niedosytu może być inspiracją do dalszych samodzielnych poszukiwań, do sięgnięcia do innych tekstów i do twórczości opisywanych bohaterów. Zgadzam się z opinią, że wartość tej książki łatwiej docenić, jeśli ma się już pewne przygotowanie, jeśli nazwiska, których jest istotnie niemało, coś już nam mówią. Narzekania "fanki literatury rosyjskiej" są o tyle nietrafione, że "Czarodziejski chór" nie dotyczy literatury jako takiej i nie ogranicza się do niej. Jej tematem jest uwikłanie - często tragiczne albo mrożące w żyłach - rosyjskiej inteligencji w politykę. Opisuje losy nie tylko pisarzy czy poetów w przed- i zwłaszcza porewolucyjnej Rosji, ale także artystów sceny, malarzy, rzeźbiarzy, kompozytorów, myślicieli, animatorów kultury. Wołkow, z wykształcenia muzyk, z zawodu dziennikarz, pisał swoją książkę także jako świadek i współuczestnik opisywanej historii, wielu swych bohaterów znał osobiście, a obok bogatej literatury źródłowej opierał się też na dziesiątkach rozmów i wywiadów - sama wymieniona we wstępie lista nazwisk osób, które indagował, jest imponująca. Przytacza też wymowne anegdoty, a nawet dowcipy, jak ten o Breżniewie, który zachęcony pozytywnym odbiorem swych "autobiograficznych" książek zastanawia się: "Wszystkim się podobają. Może też powinienem je przeczytać?". Zauważalne są analogie między spadająca rolą inteligencji w postsowieckiej Rosji a zjawiskami obserwowanymi na naszym podwórku, czym naturalnie Wołkow się nie zajmuje. "Czarodziejski chór" to praca inspirująca, dająca do myślenia, o wartości wprost nieocenionej.