Jesteśmy społecznością, która kocha książki

Jugosławia i puzzle to idealne skojarzenie. W końcu po I wojnie światowej stworzono jedno państwo z wielu mniejszych i większych odrębnych kawałków, odrębnych etnicznie, religijnie, językowo, z licznymi uprzedzeniami i wzajemną nieufnością. Tutaj nie mogło obyć się bez konfliktów. Ludność przez lata się mieszała, rodziły się dzieci, które znów wchodziły w mieszane małżeństwa… Wszelkie następujące po drodze nienawiści, zadrażnienia, w końcu zaś wojna domowa i związane z nią straszliwe akty ludobójstwa stawiały te rodziny przed niemożliwymi wyborami, sączyły truciznę, na którą nie wynaleziono antidotum. Jak ocenić, kto swój, a kto obcy? Dlaczego musimy to oceniać? Wojny przewijają się zaledwie w tle opowieści o kilku pokoleniach rodziny Romiciów. I mieszają w ich życiu, przynosząc zło i cierpienie, niszcząc to, co zdążyli już zbudować. Rodzinne historie również są tutaj luźno porozrzucane, na wzór puzzli właśnie, a naszym zadaniem pozostaje złożenie ich w całość wedle własnego pomysłu, lawirując między latami, miejscami i uczuciami. Nacisk położony na życie osobiste, miłości szczęśliwe i te niespełnione, a nawet kończące się tragicznie, wzajemne rodzinne relacje, radości i smutki, pozwala nam potraktować bohaterów jak kogoś bliskiego i wczuć się w ich problemy. A także śledzić, jak każdy z nich radzi sobie w życiu, jakie ma plany i jak meandry historii bezwzględnie je modyfikują. Zawsze zdumiewa mnie dziecięca ufność i radosna beztroska, kiedy jeszcze świat jawi się jak ten lunapark pełen wspaniałych i szalonych możliwości. Z czasem niewiele już z tego pozostaje, życie surowo weryfikuje nasze wyobrażenia. W powieści Rade Jaraka widzimy to jak na dłoni. Mamy okazję towarzyszyć naszym bohaterom na różnych etapach ich dojrzałości, w dodatku bez zachowania jakiejkolwiek chronologii zdarzeń. Najpierw dowiadujemy się więc o życiowej tragedii, załamaniu czy nawet śmierci dorosłych, by za kilka rozdziałów przyglądać się żartom i wesołej zabawie, planom i marzeniom, jakie miały miejsce w ich dzieciństwie. To zderzenie najczęściej wstrząsające, ale świadomie wykreowane, by podkreślić nieprzewidywalność i dysharmonię, jaką funduje człowiekowi przewrotny los. Tak więc narodziny i śmierć, radość i żałoba, wojna, odbudowa i kolejne trzęsienie ziemi splatają się w całość i zaskakując człowieka, zmuszają go do dokonywania wciąż nowych wyborów, do korygowania priorytetów i pracy nad sobą, by zdołał temu wszystkiemu sprostać. Wydaje się, jakby tragedia wyjątkowo silnie uparła się, by towarzyszyć rodzinie Romiciów właściwie w każdym pokoleniu. Zupełnie jakby chciała oswoić ich ze stratą, tą największą, do której przecież przywyknąć nie sposób. Zaginięcia, samobójstwa, świadomość, że nic jeszcze nie zdążyło się zacząć, a już się skończyło, albo że żyło się 27 lat z kimś, kogo w ogóle się nie zna. Różnie sobie z tym radzą, nieraz nie radzą sobie w ogóle i wybierają bycie „spokojną powierzchnią wody pod szerokim niebem”. Zbierając te pomieszane, luźno rozsypane drobiny, króciutkie wyrywki z wielu biografii, nie wiemy, co znajdzie się na skończonej już ilustracji. Z każdym dołożonym do całości elementem oczy otwierają się nam coraz szerzej, i szerzej… Czy w ogóle jest szansa na zamknięcie tego obrazka ostatnim puzzlem? Tyle tu śmierci, własnej i cudzej, tej wojennej i tej sam na sam ze sobą. Życie jest i nagle… już go nie ma. Jest tak kruche i tak mało cenione… Co rusz z naszej układanki jakiś klocek znika bezpowrotnie, burząc spokój i porządek, rujnując spójną konstrukcję. Po wojnie światowej przychodzi ta wewnętrzna, domowa, rozliczanie z kolaboracji i nieprawomyślności… krwawe te puzzle, nic dziwnego zatem, że „Nocą śniło mu się ogromne pole przecięte długim przekopem. Gdy lepiej się wpatrywał, był też inny rów, i kolejny. Całe pole pokryte było labiryntem rowów, symetrycznych i równych.” Najpierw zaczęła rozpadać się i znikać po kawałku rodzina Romiciów, w ślad za nią zaś korozja rozkruszyła Jugosławię. I jedna i druga układanka okazała się nietrwała i podatna na wstrząsy. Milena – ostatnie pokolenie Romiciów, rozmyśla więc: „scenariusz, który napisało życie, który dziedziczę, jest przeklęty.” I patrząc na dzisiejszy świat, kiedy korozja ogarnia coraz większe jego połacie, na kolejne ruchy także na Bałkanach, nie sposób się z nią nie zgodzić. Choć zawsze będziemy wypatrywać nadziei… Książkę przeczytałam dzięki portalowi: https://sztukater.pl/