„Kolumbowie. Rocznik 20” to powieść napisana w latach 1955-1956, natomiast wydana w 1957 roku, a więc w czasie politycznej odwilży w Polsce, która wiąże się ze śmiercią Józefa Stalina. Bratny określił wojenne losy z określonej perspektywy, dokonując swoistego rozliczenia z przeszłością. Swoimi bohaterami uczynił przedstawicieli inteligenckiej młodzieży z Warszawy, którzy stoją na progu wojennej zawieruchy. Książka jest złożona z trzech tomów: „Śmierć po raz pierwszy”, „Śmierć po raz drugi” i „Życie”, w których autor opisał ekstremalnie złożony proces wchodzenia w dorosłość. Dla bohaterów Bratnego II wojna światowa stała się zarówno końcem, jak i początkiem zupełnie nowej rzeczywistości. Losy młodych warszawiaków stanowią podstawę uniwersalnej historii, która jest wznawiana bez przerwy od kilkudziesięciu lat.

Roman Bratny, czyli przewodnik po świecie wojny

Prozaik, poeta, publicysta, scenarzysta filmowy – Roman Bratny to człowiek pióra, który na stałe zapisał się w kanonie polskiej literatury. Bo to właśnie od powieści „Kolumbowie. Rocznik 20” pochodzi nazwa generacji literatów urodzonych około 1920 roku. Gustaw Herling-Grudziński (1919), Anna Kamieńska (1920), Krzysztof Kamil Baczyński (1921), Tadeusz Różewicz (1921), Tadeusz Borowski (1922) – to tylko kilka ze znaczących nazwisk. Bratny stworzył niezwykły obraz świata, w którym wojna odcisnęła wyjątkowo trwałe piętno zarówno na ciałach i duszach młodych ludzi.

W swojej najsłynniejszej powieści Bratny zawarł informację, że był jednym z pierwszych pisarzy, który poznał prawdę o zbrodni w Katyniu. Stefan Kisielewski miał zresztą powiedzieć, że Bratny to literacki kronikarz wrażliwy na szczegóły rzeczywistości. Bratny w swojej twórczości czerpał zresztą niejednokrotnie z życiowych doświadczeń. Urodzony w 1921 roku artysta walczył w powstaniu warszawskim, przebywał w obozach jenieckich i po wyzwoleniu z niewoli przez pewien czas służył w Polskich Siłach Zbrojnych na terenie Francji. Po wojnie zapisał się do Polskiej Zjednoczonej Partii Robotniczej, piastował stanowiska zastępcy redaktora naczelnego magazynu Kultura i kierownika literackiego Teatru Powszechnego w Warszawie. W 1980 roku podpisał list pisarzy i publicystów do władz komunistycznych o podjęcie dialogu ze strajkującymi robotnikami.

Bratny – właściwie Roman Mularczyk – zmarł stosunkowo niedawno, bo w 2017 roku, pozostawiając po sobie dziedzictwo olbrzymie dziedzictwo literacko-kulturowe. Wydał prawie 30 powieści, a także 20 zbiorów opowiadań, jednak kojarzony jest przede wszystkim z jednym tytułem. „Kolumbowie. Rocznik 20” to świadectwo z burzliwych czasów, w których na nowo trzeba było zdefiniować świat wartości. Bratny skrupulatnie opisał rozdziały walki z okupantem przed i podczas powstania warszawskiego, a także panoramę powojennego świata – akcja powieści obejmuje lata 1942-1948. Bazując na własnych doświadczeniach i wspomnieniach, sprawił, że książka – poza wymiarem kronikarsko-pamiętnikarskim – zyskała niezwykle emocjonalny walor.

Doświadczenie generacyjne – wojenne i powojenne losy Kolumbów

Roman Bratny na kartach swojej książki ożywił młodych, wrażliwych ludzi, którzy byli w pełni świadomi, w jakich czasach przyszło im żyć. Walczący i cierpiący, szukający siebie i innych. Ryzykowali w imię wartości, na nowo definiowali świat. „Kolumbowie. Rocznik 20” to tak naprawdę pierwsza powojenna książka opowiadająca o młodych akowcach ich codzienności, a także walce – śmiertelnym pochodzie podczas powstania warszawskiego.

W centrum historii autor postawił bohaterów, którzy pozostają symbolami dawnego świata. Czytelnicy będą mieli okazję poznać, jak wyglądało życie w czasach konspiracji – tajne nauczanie, podziemne życie kulturalne, a także powstanie struktur do czynnej walki zbrojnej – akcje sabotażowe, niebezpieczne walki w oddziałach powstańczych. Bratny potrafił pisać w sposób sugestywny i sensacyjny, trzymając w napięciu, uwrażliwiając na losy jednostkowych bohaterów.

„Zostanie po nas złom żelazny i głuchy, drwiący śmiech pokoleń”

Kolumb, Zygmunt, Basia, Niteczka, Malutki, Ałła, Czarny Olo, a wreszcie Jerzy, czyli właściwe alter-ego Bratnego. Oto przewodnicy po świecie powieści „Kolumbowie. Rocznik 20”. Bratny nie był jednak moralizatorem, piewcą jedynej i słusznej idei, dał bowiem swoim bohaterom wolność wyboru. W książce opisano chociażby stosunek młodzieży do walki o niepodległość, wewnętrzne i polityczne rozłamy, brak wiary i przekonania, moralne wątpliwości. Bo w sercach młodych bohaterów nic nie jest niejednoznaczne – każdy z nich musi zadać sobie pytanie o to, w co właściwie wierzy. Czy będą zdolni, aby zabić wroga? W imię kogo? W imię czego? Czy zdecydują się opuścić ojczyznę, gdy walka zakończy się niepowodzeniem? A może zostaną – mimo wszystko?Czym jest miłość, gdy niepewne jest jutro? A to tylko kilka z tematów, które nie pozostawiają nas w obojętności. Ukazano też szczególne, choć niełatwe relacjepomiędzy Państwem Podziemnym a inteligencją, aktorami, światem sztuki – stopień zaangażowania różnych grup społecznych w walkę o odzyskanie niepodległości.

Moralne odcienie szarości odnoszą się również do wrogich armii – Bratny zdaje się tłumaczyć, że wojna wyzwala w nas najgorsze pokłady agresji, a wielu ludzi staje się bezwolnymi istotami w działaniach zbrodniczej machiny. Rozliczenie z narodowymi stereotypami, podejmowanie filozoficznych i etycznych problemów, młodzieńcza miłość, rodząca się przyjaźń, tragizm i ukryte piękno – oto motywy przewodnie historii zapisanej w powieści „Kolumbowie. Rocznik 20”. Jest w tym wszystkich fatalizm, ale równocześnie budząca się nadzieja, a potem przerażenie, świadomość nieuchronnego końca, po którym powstanie zupełnie nowy, inny, nieznany świat.

„Kolumbowie. Rocznik 20” – kronika dziejów, uniwersalne emocje

Obraz codzienności w rzeczywistości okupacyjnej, a potem powstańczej. Dojrzewanie do podejmowania życiowych wyborów, które wpływają na indywidualne losy i przyszłość całego narodu. Roman Bratny, mimo upływu lat, pozostaje niezwykłym przewodnikiem po świecie wojennego terroru. „Kolumbowie. Rocznik 20” to książka, w której ukazaniu szczególnie niejednoznaczny zapis młodzieńczego doświadczenia. Doświadczenie generacyjne, wojenne i powojenne losy Kolumbów, stanowią bardzo ważny element naszej narodowej świadomości, kanoniczną powieść, do której powinny wracać kolejne pokolenia.

O autorze

Roman Bratny (właśc. Roman Mularczyk, ur. 1921 r., zm. 2017 r.), prozaik, poeta, dziennikarz i scenarzysta filmowy. Oficer Armii Krajowej, uczestnik powstania warszawskiego, więzień obozu jenieckiego. W czasie okupacji współpracował z pismem „Kuźnia” i redagował miesięcznik „Dźwigary”. Po zakończeniu wojny był redaktorem „Pokolenia”, „Nowej Kultury” i zastępcą redaktora naczelnego „Kultury”. W 1975 roku został kierownikiem literackim Teatru Powszechnego w Warszawie. Literacko debiutował w 1944 roku tomikiem poezji Pogarda. W 1957 roku ukazała się jego najsłynniejsza powieść „Kolumbowie. Rocznik 20”, która dała nazwę całemu pokoleniu Polaków urodzonych około roku 1920. Na jej podstawie Janusz Morgenstern zrealizował w 1970 roku głośny serial telewizyjny. Bratny jest autorem wielu powieści i zbiorów opowiadań, m.in. „Szczęśliwie torturowani”, „Śniegi”, „Nauka chodzenia”, „Trzech w linii prostej”, „Lot ku ziemi”, „Rok w trumnie” i „Wśród nocnej ciszy”. Wiele jego utworów zostało zekranizowanych. Za swoje zasługi dla kultury otrzymał Krzyż Kawalerski Orderu Odrodzenia Polski oraz inne wysokie odznaczenia państwowe

Przeczytaj fragment powieści „Kolumbowie. Rocznik 20”

Kolumbowie. Rocznik 20

Issuu is a digital publishing platform that makes it simple to publish magazines, catalogs, newspapers, books, and more online. Easily share your publications and get them in front of Issuu's millions of monthly readers.

Książka jest już dostępna w księgarniach online. 

Artykuł powstał we wspołpracy z Wydawnictwem Albatros.