Dodam od razu, że ów niepokój niesiony przez zbiór miniatur Fleur Jaeggy nie ma nic wspólnego ze strachem typowym dla horroru czy powieści gotyckiej; niekiedy autorka zahacza o nadnaturalną grozę, ale zwykle jest ona ubocznym skutkiem rozwoju narracji, a nie celem samym w sobie. Pierwszym zadaniem, jakie stawia sobie szwajcarska pisarka, jest wywołanie u czytelnika metafizycznego dyskomfortu. W tych tekstach wszystko może się zdarzyć: samobójcy mają prawo do kontynuowania egzystencji, wiszące na ścianach obrazy ożywają, a porzucone dzieci dojrzewają błyskawicznie, aby mścić się na rodzicach.

Czy w takim razie to groteska? Raczej nie, bo Jaeggy nie piętrzy wydarzeń, aby uzyskać absurd, nigdy nie sięga po najmroczniejszy choćby komizm, nie próbuje reinterpretować psychomachii i nie intensyfikuje kontrastów; po prostu głęboko deformuje rzeczywistość. Dla ostatecznego efektu, jaki wywołują jej teksty, kluczowa jest ich długość – zdecydowana większość liczy mniej niż pięć stron (na cały zbiór składa się dwadzieścia miniatur na nieco ponad stu stronach, w tym tylko jedna dłuższa niż dziesięć), a pisarka raczej nie lubi zatrzymywać się w pół słowa; każda opowiastka ma wyraźnie zaznaczone początek i koniec, choć mocne puentowanie nie leży w zwyczaju autorki. Błyskawicznie zanurzenie w świecie wykreowanym przez Jaeggy przypomina mroczny majak o poranku, kiedy śniący już powoli przekonuje się o tym, że to wszystko nie dzieje się naprawdę – ale jeszcze przeżywa wszystko intensywnie. Po kilku ekstremalnych chwilach następuje oczywiście wynurzenie, a ów świat pęka jak mydlana bańka, lecz następny już czai się za zagiętym rogiem kartki.

Wyjątkowo ważny element „Jestem bratem NN” stanowi język, co wynika ze sposobu opowiadania, jaki przyjęła Szwajcarka: w przypadku tak krótkich tekstów wciągająca, poplątana fabuła nie może ukryć wad stylu; ten bez przerwy znajduje się na cenzurowanym. Na szczęście Jaeggy – pisząca, co ciekawa, po włosku – pióro ma bardzo sprawne. Oszczędne, to fakt, ale raczej lapidarne niż ubogie; kilka słów celnego opisu zastępuje u niej potoczyste akapity. Szczególną cechą stylu pisarki jest sposób, w jaki radzi sobie z pisaniem o samotności – pojedynczymi zdaniami, oczywiście, ale mimo to z wielką liryczną mocą. Zresztą cytat będzie najlepszym dowodem tej tezy: Osoby samotne często boją się okazać swoją samotność. Czasami się jej wstydzą. Nikt im niczego nie zarzuca, ale osoba samotna jest jak wrak statku, któremu najpierw pozwala się dryfować, a potem zatonąć. Porównanie z najwyższej półki, choć, jeśli chodzi o pojedyncze sformułowania to moim faworytem jest to zamykające „Odwiedziny”: Dokonała się ceremonia nieistnienia.

„Jestem bratem NN” można porównać do paczki pełnej zimnych ogni: przygoda z pojedynczym fajerwerkiem nie trwa długo, oferuje jednak całkiem sporo oślepiających iskier. A w dodatku zawsze można sięgnąć po następny, który będzie równie efektowny. Podobnie ma się sprawa z miniaturami Fleur Jaeggy – kończą się szybko, ale przed tym końcem wypalają z wdziękiem.

Bartosz Szczyżański