Urodzony w 1934 roku Marek Hłasko to pisarz-legenda. Często nazywa się go „polskim Jamesem Deanem”. Na te określenia zasłużył sobie nowatorską twórczością i nonkonformistycznym sposobem bycia. Szybko zyskał status kultowego i stał się symbolem buntu przeciwko władzy i nurtowi socrealistycznemu w literaturze.

Dzieciństwo spędził w Warszawie i Wrocławiu. Przerwał naukę w Liceum Techniczno-Teatralnym w Warszawie i Wrocławiu. Przerwał naukę w Liceum Techniczno-Teatralnym w Warszawie i rozpoczął w wieku 16 lat pracę jako kierowca ciężarówki. Był też korespondentem terenowym „Trybuny Ludu”. Debiutował w 1954 roku socrealistycznym jeszcze w formie i wymowie opowiadaniem „Baza Sokołowska”. Zostało ono następnie włączone do zrywającego z estetyką socrealizmu, debiutanckiego zbioru opowiadań Pierwszy krok w chmurach (1956), który zapewnił mu miano jednego z największych odkryć polskiej kultury lat 50., wiele nagród literackich i ogromną popularność. Młody pisarz został felietonistą „Po prostu” i został przyjęty do Związku Literatów Polskich. Na podstawie jego opowiadań Aleksander Ford, Wojciech Herzy Has i Czesław Petelski nakręcili filmy fabularne: „Ósmy dzień tygodnia” (1958), „Pętlę” (1957) oraz „Bazę ludzi umarłych” (1958, według opowiadania „Głupcy wierzą w poranek”).

Kariera Hłaski rozwijała się w niezwykłym tempie do czasu, kiedy w 1958 roku wyjechał do Paryża na zaproszenie Instytutu Literackiego. Przedłużając swój pobyt, został przez krajowe władze uznany za uciekiniera i zdrajcę, nie przedłużono mu paszportu i tym samym zmuszono do ubiegania się o azyl zagranicą. Początkowo pozostał w Paryżu; mieszkał w Maison-Laffitte i pracował dla „Kultury” Jerzego Giedroycia, cały czas publikując opowiadania.

W 1959 roku wyjechał do Izraela, gdzie imał się najróżniejszych prac i napisał m.in. powieści Wszyscy byli odwróceni (1964) oraz Drugie zabicie psa (1965); regularnie zmieniał miejsca pobytu, by w 1966 roku trafić do Hollywood, z nadzieją współpracy scenopisarskiej przy filmie Romana Polańskiego. Ostatecznie projekt został przez Polańskiego zarzucony, a Hłasko ponownie zaczął pracować fizycznie, m.in. jako robotnik. Kiedy jego sytuacja zaczęła się stabilizować – pisarz nieoczekiwanie zmarł w niemieckim Wiesbaden, prawdopodobnie z powodu zmieszania środków nasennych z alkoholem.

Niedawno odkryta została jeszcze jedna książka Marka Hłasko – Wilk. Przez przypadek odnalazł ją we Wrocławiu, w pozostałych po pisarzu archiwaliach Radosław Młynarczyk, student przygotowujący swoją pracę magisterską z edytorstwa. W rezultacie we wrześniu nakładem wydawnictwa Iskry ukażą się dwa wydania debiutanckiej, dotąd nieznanej powieści pisarza: popularna i naukowa. Na stronie wydawnictwa czytamy, że pierwsza opatrzona została obszernymi przypisami, druga zaś wzbogacona została i wstęp historycznoliteracki, wyjaśniający genezę „Wilka”. Autorem opracowania jest Radosław Młynarczyk.

W kontekście tych literackich rewelacji warto odświeżyć sobie wiedzę na temat autora. Polecamy znakomity film dokumentalny „Piękny dwudziestoletni” w reżyserii Andrzeja Titkowa. O Marku Hłasko opowiadają w nim jego matka, Maria Hłasko, przyjaciółka, Agnieszka Osiecka oraz promotor jego twórczości, Bohdan Czeszko. Te trzy opowieści wzajemnie się uzupełniają i tworzą osobisty portret człowieka, którego przerosła legenda.

Zresztą zobaczcie sami – obejrzyjcie fragment, w którym matka pisarza opowiada o nim jako małym, niezwykle wrażliwym chłopcu:

Fragment filmu „Piękny dwudziestoletni” w reżyserii Andrzeja Titkowa; prod. Wytwórnia Filmów Dokumentalnych i Fabularnych.

Obejrzyjcie pełną wersję filmu w serwisie Ninateka.pl.

W nagradzanym (Złota Taśma przyznana podczas Ogólnopolskiego Festiwalu Filmów Krótkometrażowych w Krakowie w 1987 roku i III Nagroda "Brązowy Pegaz" wręczona w 1988 roku na Przeglądzie Filmów o Sztuce w Zakopanem) dokumencie Andrzeja Titkowa, opowieści związanych z nim osób uzupełniają bogate zdjęcia archiwalne, a także fragmenty prozy czytanej przez Krzysztofa Kolbergera. Kolaż fotografii, materiałów archiwalnych przedstawiających między innymi życie w latach 50. i 60., śmierć Stalina i ludzkie reakcje na nią, rewolucję '68 roku, są tłem dla historii charyzmatycznego pisarza i jego zmagań z systemem. Matka Hłaski wyraża się o nim jak o rajskim ptaku, ikonie swoich czasów, która ikoną być nie chciała. Osiecka przytacza fragmenty listów i kartek słanych przez niego z wygnania (a może ucieczki?) – z Paryża, skąd Hłasko pisał, że nie ma za kupić szczoteczki do zębów, czy z Izraela. Wszyscy wypowiadają się o incydencie blokady powrotu do Polski jako o oczywistym powodzie emigracji Hłaski, film natomiast pozostawia tę kwestię nierozstrzygniętą, podobnie zresztą, jak jego niewyjaśnioną śmierć.

Za udostępnienie materiałów serdecznie dziękujemy serwisowi Ninateka.pl.

Ilustracja: Marek Hłasko / Interfoto / Forum.