Wampir to prawdziwy nieumarły. Dowodem niech będzie imponująco długa kariera tego horrorowego stwora na polu popkultury, gdzie miewał chwile tryumfu, by potem na jakiś czas hibernować (zapewne w swojej trumnie) przez lata, a w końcu powracać, znowu i znowu, wiecznie młody, wiecznie głodny krwi.

Przez długi czas trwał niezmienny: wiedzieliśmy, że pije krew, jest nieśmiertelny (zabić można go tylko poprzez przebicie serca kołkiem, odcięcie głowy czy spalenie), funkcjonuje w nocy, bo światło słoneczne go rani, najczęściej sypia w trumnie, często też potrafił wpływać na ofiary poprzez coś w rodzaju hipnozy, bywało także, że kontrolował nocne zwierzęta i potrafił transformować w nietoperza. To informacje z kanonu opowieści o krwiopijcy, takich jak „Drakula” Brama Stokera czy film „Nosferatu – symfonia grozy”, powtarzane później w kolejnych historiach, zazwyczaj z nieznacznymi zmianami.

Opowieści o krwiopijcach powstało zaś wiele, mnóstwo z nich przeszło do historii medium, w którym je tworzono. Przykładem powieść „Wywiad z wampirem” Anne Rice (i jej kontynuacje, składające się na „Kroniki wampirów”), przeniesiona później na wielki ekran pod tym samym tytułem, z pamiętnymi rolami Toma Cruise’a i Brada Pitta. Mniej więcej wtedy, na początku lat 90., w kinach wyświetlano również „Drakulę” w reżyserii Francisa Forda Coppolii, stosunkowo wiernie adaptującą fundamentalną dla gatunku powieść Stokera; to te dwa filmy na lata ukształtowały nasze wyobrażenie o wampirach – istotach groźnych, ale zarazem tragicznych, dla których nieśmiertelność stała się klątwą.

Tak to trwało. Wampiry pojawiały się i znikały, regularnie nawiedzając książki, komiksy, filmy i gry. Królowały od Japonii, gdzie powstały świetne anime „Vampire Hunter D” i „Hellsing”, po Stany Zjednoczone – tutaj film „Blade”, będący ekranizacją komiksu o pół-wampirze pół-człowieku, łowcy krwiopijców, był jednym z pierwszych filmów komiksowych, które pokazały, że gatunek ten może przekonać do siebie fanów kina (później powstały dwie kolejne części: druga był świetna, trzecia już fatalna). Ciekawie wypadł także inny adaptujący historię obrazkową film, „30 dni mroku”, który może i miał swoje wady, ale należy cenić za pokazanie zwierzęcej strony tych stworów, podkreślenie towarzyszącej im grozy i marności ludzkich wysiłków z zetknięciu z takim przeciwnikiem.

Wtedy przyszła jednak zmiana. W 2008 roku do kin wszedł „Zmierzch”, czyli ekranizacja powieści autorstwa Stephanie Meyer (na serię składają się cztery książki), której fabuła śledzi losy Belli i Edwarda, zwykłej dziewczyny i stuletniego wampira, wbrew sobie zakochującego się w śmiertelniczce. Kanon został tu wypatroszony: pozostał głód krwi, pozostała nieśmiertelność, Słońce na zabijało już jednak wampira, a jedynie sprawiało, że jego skóra błyszczała niczym dyskotekowa kula, wybrani posiadali także coś w rodzaju dodatkowych supermocy, jak widzenie przyszłości czy sprawianie bólu samym spojrzeniem.

Przede wszystkim jednak historie Meyer, a także film, skupiały się na romansie. Wampiryzm był tylko środkiem do celu, jakim było podkreślenie dramatyzmu całej sytuacji i stworzenie kochankom całej masy przeciwności. Edward, który powinien być bestią w ludzkiej skórze, stał się symbolem mężczyzny doskonałego, kochanka idealnego, o którym nikt już nie śni koszmarów, co najwyżej sny erotyczne. Z niezgodności natury kochanków co najwyżej żartowano, porównując go do lwa, a ją do owcy.

Fala romansu paranormalnego, napędzana niespodziewanym sukcesem tej historii, rosła i rozlała się na cała grozę – zakochiwali się już nie tylko krwiopijcy i wilkołaki, ale nawet zombie (powieść „Ciepłe ciała” i jej ekranizacja – film „Wiecznie żywy”). Najobficiej wybuchła w literaturze, gdzie kolejne historyjki miłosne z monstrami drukowano bez przerwy, zalewając nimi księgarskie półki, zdecydowanie skromniej na małym („Pamiętniki wampirów”) i dużym ekranie (tu sukces pozostałe paranormale się nie przyjęły). Efekt był taki, że wampir stał się postacią obciachową, kojarzoną wyłącznie z twarzą Roberta Pattinsona i jego fryzurą na żel.

Odnowa

Szczęście w nieszczęściu takie, że choć „Saga Zmierzch” królowała zarówno w księgarniach, jak i w kinach, nikt inny nie powtórzył jej sukcesu. Wielu próbowało, niektórzy sprzedawali nawet miliony egzemplarzy książek, do popularności postaci Stephanie Meyer wiele jednak brakowało. Później zaś przyszły „Igrzyska śmierci”, dzięki którym popkultura skupiła się na całej fantastycznej literaturze młodzieżowej, bez ograniczania do romansów, a niedawno pałeczkę na polu historii miłosnych przejęły powieści erotyczne pokroju „Pięćdziesięciu twarzy Greya”. Wraz z zejściem z kinowych ekranów ostatniego filmu ze zmierzchowej serii, „Przed świtem. Części 2”, zakończyła się więc era panowania Edwarda.

Choć sam wampir rzecz jasna nie zginął. Przycupnął jednak na chwilę, by powrócić w starej, bardziej kanonicznej formie; paradoksalnie, całe to zamieszanie z romansami wywołało głód dobrych i pełnych grozy opowieści o krwiopijcach, narosło zapotrzebowanie na historie z monstrum w bardziej klasycznym wydaniu, na które twórcy chętnie odpowiedzieli.

Najciekawiej w ostatnich latach o wampirach pisał Peter Watts. Nie w odpowiedzi na „Zmierzch” bynajmniej, nie sposób jednak zestawiać jego krwiopijców z dziełami Meyer i nie krzyczeć: Tak to się robi! Wampir to nie kochaś, a potwór! Watts jest doktorem nauk biologicznych, więc najpierw w „Ślepowidzeniu”, później zaś w „Echopraksji” podszedł to tematu wyjątkowo poważnie i postarał się stworzyć naukowe fundamenty dla istnienia wampirów. Efekt jest spektakularny.

Czym jest wampir? Wampir to humanoid, w sumie krewny homo sapiens, ale jednak nie człowiek, nie nieumarły powracający zza grobu – wampir to prehistoryczne monstrum, które jeszcze w początkach ludzkości polowało na ludzi, było drapieżnikiem, jak lew polujący na antylopy. Antylopami byliśmy rzecz jasna my. Jako drapieżnik miał wyostrzone zmysły, większą siłę, wytrzymałość i tak dalej – w ten sposób ewolucja tłumaczyła wszystko, co w krwiopijcy nadludzkie. A krzyż? Tak, Watts również i to rozbił, dając naukowe wyjaśnienie działania krzyża na wampiry, z czym zresztą połączył ich wyginięcie. Majstersztyk.        

Jeżeli chodzi o grozę, polecić należy zwłaszcza „Echopraksję”. Obie powieści są wybitne, to współczesne arcydzieła fantastyki naukowej, ale to właśnie ta druga książka pełna jest niesamowitego napięcia między wampirem a bohaterem, wynikłego z obcowania ze sobą naturalnego drapieżnika z jego naturalną ofiarą-pożywieniem. Nikt, nikt tak jak Watts nie uchwycił tej relacji.

Zabawy w naukowość i grozę ostatnio próbuje Guillermo del Toro, reżyser „Labiryntu fauna” i „Pacific Rim”, który najpierw w komiksie, teraz zaś w serialu „Wirus” („The Strain”) na wampirym patrzy jako na chorobę, całe zjawisko rozpatruje zaś w kontekście epidemii – stąd bohaterami są pracownicy amerykańskiego CDC, zajmującego się chorobami zakaźnymi. Efekt, choć nie jest niepozbawiony wad, zwłaszcza w pierwszych odcinkach jest na polu opowieści o krwiopijcach czymś naprawdę interesującym, buduje nową mitologię.

Z drugiej strony, przy całej tej innowacyjności, w ostatnich latach Drakula i spółka powrócili także do korzeni. Najbardziej oczywistym przykładem średnio udany film „Drakula – Historia prawdziwa” z Luke’em Evansem, gdzie podjęto próbę retellingu klasycznej opowieści o Vladzie Palowniku i pokazania jego drogi od rumuńskiego władcy do monstrum. Wizualnie ciekawe, ale też z drugiej strony i tutaj zaczęło się wybielanie potwora, który w sumie chce by dobry, monstrum staje się dla rodziny itp., itd. – bo ktoś sobie ubzdurał, że widz nie chciałby śledzić losów bohatera, gdyby jako wampir był bardziej… wampiryczny i okrutny.

Jeszcze ciekawiej do tematu podszedł jednak w „Tylko kochankowie przeżyją” Jim Jarmusch, który również wrócił do korzeni gatunku, kręcąc w pewnym sensie opowieść o końcu, wspaniale dyskutującą z kanonem historii o krwiopijcach. To pełne melancholii studium nieśmiertelności i miłości trwającej wieki, nie tak ckliwe jak „Zmierzch”, ale podchodzące do temu na poważnie, rozważające wampiryzm właśnie w kontekście wiecznego życia. Jarmusch wykorzystał wampira instrumentalnie, jako środek do historii o miłości, która nie umiera, nakręcił jednak film fenomenalny (ta ścieżka dźwiękowa! te zdjęcia!), który niejako przy okazji okazał się bardzo dojrzała opowieścią o klasycznym potworze, którą docenić powinni zwłaszcza fani.

Fani również koniecznie, koniecznie muszą sięgnąć po film „Co robimy w ukryciu”, czyli nowozelandzką niskobudżetową produkcję komediową. Formułą do opowieści jest mockumentary – oto ekipa dokumentalistów zostaje zaproszona przez wampira do jego domu, w którym mieszka z trzema kolegami. W ten sposób możemy oglądać codzienne życie krwiopijców, ich interakcje w grupie, wchodzimy w  społeczność stworów nocy, widzimy jak polują.

Przede wszystkim jednak się śmiejemy, śmiejemy się do łez, bo „Co robimy w ukryciu” to niezwykle zabawny i jednocześnie inteligentny film, który podobnie jak „Tylko kochankowie przeżyją” powstał w efekcie rozważań nad całym gatunkiem opowieści o wampirach, dyskutuje z kanonem, bawi się z wynikającymi z niego oczekiwaniami widza, w nowozelandzkim filmie zaś przekuwa grozę w groteskę i po prostu świetne gagi.

Paradoksalnie więc, poprzez śmieszność, przywraca wampirowi godność – pokazuje aspekt horrorowy, ale przede wszystkim skupia się na dziedzictwie tych opowieści; ten film istnieje jako dialog z poprzednimi obrazami o tych monstrach.

W ostatnich latach wampir wrócił się z dalekiej podróży, pokonał drogę od bycia idolem nastoletnich dziewczynek, do którego wzdycha się w nocy, do przywdziania z powrotem maski monstrum. Wróciła groza, ale ponieważ gatunek ewoluuje, pojawiła się też melancholia Jarmuscha i humor nowozelandczyków, co pokazuje wszechstronność krwiopijcy i to, jak wdzięcznym i różnorodnym potrafi być bohaterem. Dowodem na to wyświetlany właśnie w kinach film „O dziewczynie, która wraca nocą sama do domu”, czyli obraz irański, zrealizowany w estetyce czerni i bieli, silnie nawiązujący do spaghetti westernów, którego tytułowa bohatera jest wampirzycą.

Wampir więc nie tylko nie umarł, ale ostatnio ma się dużo lepiej, niż to bywało w ostatnich latach – powraca w kolejnych, niekiedy zaskakujących reinkarnacjach, pozostaje królem grozy (w tym temacie warto polecić komiks „Amerykański wampir”), przede wszystkim zaś gdy już wchodzi do czyjegoś domu, nie robi tego po to, by jedynie z zadumą popatrzeć, jak śpimy. Wampir – to, znowu, brzmi dumie.