Czytając sam wstęp „Od autorki”, mamy gęsią skórkę. Odczuwamy, że chcemy poznać każdy aspekt codzienności tych kobiet, każdy szczegół ich życia, który złożył się na ich osobowość. Trudno ukryć, historia naszego kraju jest bardzo specyficzna, ciężka. Przez powstania i wojny Polki musiały niczym kameleon przystosować się, często z dnia na dzień, do nowych warunków i zadbać o dzieci, zapewnić rodzinom przetrwanie i ocalić pokoleniowe majątki. Nawet ruch feministyczny zaczął się u nas wcześniej niż w innych krajach Europy.

Niezależnie od okoliczności bohaterki miały w sobie vis vitalis – siłę życiową, która pozwalała dokonać im rzeczy wielkich, a przede wszystkim burzyć stereotypy społecznej zależności i życiowej podrzędności. Ich osiągnięcia budzą szacunek nawet współcześnie. Owszem, czasem zmuszały ich do tego okoliczności, ale nie ujmuje to ich zasługom, a wręcz dodaje świadomości, że w ciężkich czasach potrafiły, często dosłownie, zakasać rękawy i przystąpić do działania. Dokonać rzeczy, na które nie poważyliby się nawet najśmielsi z mężczyzn.

Oto one. Elżbieta z Lubomirskich Sieniawska – finansowała wspaniałe dzieła sztuki i architektury, uprawiała w XVII wieku politykę na skalę europejską. Jej wychowanka, Elżbieta Drużbacka, szturmem podbiła swoim talentem i piórem rynek książki i męski świat literackich elit. Joanna Żubrowa – pierwsza kobieta odznaczona Krzyżem Orderu Virtuti Militari. Ewa z Wendorffów Felińska – uczestniczka spisku, poczytna autorka, matka, żona, pani majątku ziemskiego. Emilia Sczaniecka – odważnie idąca wprost z salonów na front trzech powstań narodowych. Konstancja Skirmuntt – wypowiadająca się w kwestiach politycznych dużo rozsądniej od ówczesnych mężczyzn. Antonina Walicka – nauczająca zakazanej historii polski oraz geografii, wyznaczająca sobie na życiową misję wychowanie kilku pokoleń młodych Polek na dobre patriotki i mądre kobiety. Janina z Puttkamerów Żółtowska – dzięki swojej erudycji i lekkości pióra stworzyła latopis świata, którego już nie ma. Irena Iłłakowiczowa – odważna i piękna agentka konspiracyjnego wywiadu. Wanda Boniszewska – uwięziona w łagrach, w spektakularny sposób nawracała funkcjonariuszy nieludzkiego systemu.

Podejmowały śmiałe decyzje, walczyły za kraj, za nic miały konwenanse, nosiły „haniebnie piękne” suknie oraz gorszące spodnie, podróżowały, gdzie dusza zapragnie. Uciekały się do prawnych kruczków, łapówek, prezentów czy nawet zastraszania. Mogłyby być bohaterkami najlepszych bestsellerów. Bez dwóch zdań.

Jeśli po tej książce ktoś stwierdzi, że historia jest nudna, to pozostaje tylko ze współczuciem pokręcić głową nad nieszczęśnikiem. Mimo swoich słusznych rozmiarów książkę czyta się jak najlepszą powieść przygodową. Autorka nie szczędzi nam też zdjęć, które dodają dynamiki całej książce, a na naszą wyobraźnię działają niczym wehikuł czasu.

Moją ulubienicą została Joanna Żubrowa. Przy niej nawet genialne fikcyjne bohaterki wypadają blado i przeciętnie. Zdradziłabym najchętniej wszystkie z jej fenomenalnych przygód, ale nie chcę pozbawiać was tych wszystkich wybuchów śmiechu, zaskoczenia i nieuniknionego kręcenia głową z podziwem i niedowierzaniem.

Czy wyprzedzały swoje czasy? Tak. Choć myślę, że lepiej napisać, że nadały swoim czasom rumieńców i rozpędu. Wprawiły w ruch wydarzenia tak ważne, że nie mogły pozostać zignorowane. Tak, nie miały takich możliwości jak mężczyźni, ale właśnie dzięki temu osiągnęły tak wiele i nie spoczęły na laurach.

Książka, świadomie bądź nie, pełni nie tylko funkcję historyczną. Pokazuje, że bycie kobiecą nie oznacza bycia słabą. Jak pisze sama Joanna Puchalska, „to opowieści o Polkach, które swoim życiem zaprzeczały stereotypom kobiecych ról, ale nie kobiecości”. Doczytując ostatnią stronę, czujemy w głębi siebie coś nieustępliwego, niczym powracającą mantrę, że jeśli się ośmielimy, możemy dokonać wszystkiego. Książka pokazuje nam, że prawdziwa kobieca siła to wartość, której nie pokryje kurz czasu, która nie ugnie się pod prześladowaniami, nie zginie w chaosie współczesności. To wartość nieprzemijalna.

Anna Gajewska