„Anatomia...” jest przede wszystkim prozą poetycką. Mocno poetycką. Dobrze, jeśli opisy skupiają się na surowych, grenlandzkich krajobrazach. Można wtedy docenić pomysłowość metafor i porównań, jak te w opisie fiordu: Niewiele brakowało, by uwierzyła, że stoi przed akwarium, bez ryb czy morskich ssaków, za to wypełnionym szarobrązowymi górami [...] których wierzchołki latem pływają niekiedy po zatoce, mocno skurczone: lodowe rekiny. Częściej jednak poetycki opis uzupełniają filozofujące, uogólniające refleksje, co łącznie przekracza już granice mojej tolerancji. Oto małą próbka: ...miejsce, które połyka człowieka wraz z przestrzenią, w której on się znajduje; które stwarza wrażenie, że jest nie tyle miejscem, ile raczej wejściem do miejsca, którego, raz do niego wszedłszy, nie można opuścić, gdyż wejście nie jest wyjściem.

Podane przykłady sygnalizują chyba wyraźnie, że na rzeczową analizę plagi samobójstw w grenlandzkim miasteczku nie ma co liczyć. Zamiast tego dostajemy gęstą, splątaną, fragmentaryczną narrację, przynoszącą relacje z życia wewnętrznego kilkunastu osób. Nie brakuje też retrospekcji i – wraz z nimi - kolejnych postaci. Ten kalejdoskopowy natłok osób i zdarzeń powoduje, że choć poszczególne sceny nieraz są bardzo dramatyczne, to jednak narracja cały czas pozostaje zdystansowana i chłodna. Skutkiem tego jest niewielkie zaangażowanie czytelnika w perypetie poszczególnych bohaterów – zbyt powierzchownie opisywanych, zbyt szybko porzucanych.

A przecież sam temat jest fascynujący: ogromna, pokryta lodem wyspa, 7 razy większa od powierzchni naszego kraju, licząca zaledwie 56 tys. mieszkańców. W większości zagubionych potomków Eskimosów, którzy – pomimo wysiłków Duńczyków – nie stali się Europejczykami, ale pod wpływem cywilizacji zatracili zdolność do pomyślnego funkcjonowania na grenlandzkim pustkowiu. W „Anatomii...” wątki te są jedynie wzmiankowane i niejako przytłoczone ciężkim, postmodernistycznym stylem narracji.

Nie twierdzę, że „Anatomia pewnej nocy” to książka nieciekawa czy nieudana. Przede wszystkim jest ona bardzo specyficzna. Żeby ją docenić, czytelnik powinien gustować w stylu prozy Williama Faulknera, nie zaszkodzi też cenić poezję spod znaku ekspresjonizmu i surrealizmu. Jeżeli jednak preferujemy literaturę bardziej klarowną i komunikatywną, wtedy lepiej dać szansę innym tytułom i autorom.

Bogusław Karpowicz