Od momentu sięgnięcia po „Jeżeli do Itaki wybierasz się w podróż…” zaczęłam odkrywać jak wielką rolę wiersze Kawafisa odgrywały w świecie literackim. Wiersze Kawafisa były znane i szczególnie ważne dla Zbigniewa Herberta, cenił je i także tłumaczył Czesław Miłosz. Do greckiego poety odnoszono się również na światowej arenie, a chyba najsławniejszym cytatem z Kawafisa jest zaczerpnięcie przez J.M. Coetzee tytułu z wiersza „Czekając na barbarzyńców”.

W swoich wierszach Kawafis często odwołuje się do starożytnej literatury Grecji, a także do greckich mitów, jak na przykład w „Śmierć cesarza Tacyta”, „Trojanie”, „Konie Achillesa”, „Niewierność”, „Pogrzeb Sarpedona”, czy tytułowy „Itaka”. Częstym, powracającym motywem jest wojna trojańska oraz postać Achillesa. Powraca także historia Rzymian – kilkakrotnie wspominany Neron, Cezar, oraz Cezarion. Z początku ten powrót do źródeł głęboko mnie zastanawiał. Bo czyż literatura grecka, grecka poezja nie mogłaby istnieć bez starożytności? Odwołania do tych dawnych wielkich dzieł wydawały mi się zbyt sztampowe i nieco za bardzo oczywiste, by mogły wnieść coś świeżego. Odpowiedzi jednak możemy szukać w samych wierszach. Do mnie szczególnie przemówił wiersz „Głosy”:

Słyszymy je czasem we śnie, słyszy je czasem umysł w swoich najgłębszych pokładach. I wraca w nich na chwilę brzmienie pierwszej poezji naszego życia, podobne zacichającej muzyce – nocą, gdzieś bardzo daleko.

Są to głosy dawnych twórców, umiłowanych, inspirujących nas. Wydaje się więc, że Kawafis zbytnio czuł wpływ starożytnej literatury i historii na nowożytną sztukę, by zupełnie pominąć ją w swojej twórczości. Cytaty i powtórne analizy wypływają po pierwsze z wdzięczności, patriotyzmu, ale także i z wiedzy o tym, co nas ukształtowało. Ponadto są to przecież idealne historie do uniwersalnych rozważań o naturze ludzkiej, o upadku i słabościach.

W twórczości Kawafisa nie brakuje jednak wierszy, które kontemplują rzeczywistość i które zwracają się do współczesnego czasu. Na mnie szczególne wrażenie zrobił wiersz „Stary człowiek”, ze zwrotką: „Teraz jest już za późno. Czuje to. A przecież tamte lata zdają mu się, jakby minęły nie dalej niż wczoraj. I myśli o Rozwadze: jak go zwiodła, szepcząc do ucha bałamutne rady: „Jutro, nie dzisiaj. Poczekaj, masz czas”.” Podobnie oddziałują wiersze „Świeczki”, „Monotonia”, „Bardzo rzadkie” (z podobnym motywem starca), czy „Dawno temu”.

Wiersze Konstantinosa Kawafisa to bardzo przenikliwe i głębokie obserwacje, zarówno ludzkiego życia, jak i historii, jej błędów, tragedii oraz śladów, które pozostawia w teraźniejszości. Ta grecka poezja z początków XX wieku to subtelna, prosta i oszczędna forma wyrazu, pełna melancholii nad przemijaniem, zarówno ludzkiego życia, jak i wszelkich dzieł człowieka.

Monika Samitowska-Adamczyk