W Kazachstanie czekało przygotowane dla nich specjalne miejsce. Było to 250 namiotów wielorodzinnych stojących na 35 osiedlach. Zaplanowana w ten sposób akcja, choć przebiegła sprawnie, okazała się fiaskiem organizacyjnym, lecz nie zdziwiłabym się, gdyby się okazało, że plan kończył się na transporcie do miejsca przeznaczenia. Nie przewidziano żadnej adaptacji przesiedleńców do nowych warunków, nie stworzono dla nich systemu opieki medycznej, a przede wszystkim nie zadbano o ich wyżywienie. Szybko po przyjeździe zaczęły się masowe zachorowania na choroby typowe dla ludzi żyjących w dużym ścisku i niedożywionych. Ilu ludzi straciło wtedy życie, nie wiemy, bo tak naprawdę nikogo to nie obchodziło.

Żeby przetrwać, trzeba było być zaradnym i gotowym do pracy ponad siły w kołchozach. Wiele lat trwało podnoszenie się całych rodzin z nędzy, w jakiej się znalazły. Trzeba było nauczyć się mówić i myśleć po rosyjsku, nie wychylać się i zapomnieć o Polsce, bo ta zajęta własnymi sprawami nie pamiętała o swoich obywatelach, którzy utknęli tak daleko od domu. Ci ludzie zostali pozostawieni samym sobie. Musieli stworzyć sobie nowy dom na obcej ziemi, na której nigdy nie uznano ich za swoich.

Kiedy w 1991 roku Kazachstan stał się wolnym państwem, rodziny te były już zasymilowane. Wolność Kazachstanu oznaczała jednak zmianę języka urzędowego z rosyjskiego na kazachski, którego nie znali, zatem kiedy po tylu latach zintegrowali się z otoczeniem, znowu przyszło im się mierzyć z barierami językowymi i nietolerancją. Byli nieistotną mniejszością narodową. W latach 90. bezrobocie w Kazachstanie sięgało 70%. Wtedy zaczęto podejmować pierwsze próby powrotu do dawnej ojczyzny.

Jerzy Danielewicz przedstawił kilka rodzin, opisując ich los zarówno po przesiedleniu do Kazachstanu w latach 30., jak i po powrocie do Polski. Repatrianci mogą przyjechać do Polski na zaproszenie gminy, która tym samym zobowiązuje się do ich adaptacji, albo na własny wniosek, w którym muszą udowodnić swoje polskie pochodzenie. Jeśli wniosek zostanie rozpatrzony pozytywnie, trafią do ośrodka adaptacyjnego w Polsce.

Autor stawia ważne pytania: Czy po głośnych powitaniach repatriantów tuż po ich powrocie do kraju Polska otacza ich należytą opieką? Czy mogą czuć się tu jak u siebie? Czy my, Polacy, jesteśmy w stanie im na to pozwolić? Czy wschodni akcent zawsze musi dla nas oznaczać „Ruskich”?

Losy tych ludzi wzruszają. Trudno mi sobie wyobrazić, z jaką niesprawiedliwością przyszło im się zmierzyć, i szczerze powiedziawszy, wstyd mi za polski rząd. Może po lekturze tej książki, kiedy następnym razem usłyszymy wschodni akcent, nie ocenimy mówiącego nim człowieka tak pochopnie.

Izabela Straszewska