"Notatki z podziemia" są uważane za pierwszy utwór Dostojewskiego o tematyce egzystencjalnej. Narracja jest prowadzona w pierwszej osobie przez byłego urzędnika, mieszkającego w Petersburgu.
Niektórzy krytycy nazywają "Notatki z podziemia" "uwerturą Dostojewskiego do jego znakomitych pięciu powieści": Zbrodni i kary, Idioty, Biesów, Młodzika i Braci Karamazow.

"Podziemie" to obraz alegoryczny. Bohater nie ma żadnego związku z działalnością rewolucyjną, ponieważ uważa chęć działania za "głupią", a rozum za bezwolny. Po pewnych wahaniach, Człowiek z "Podziemia" opowiada się raczej po stronie intelektualnej, refleksyjnej bezwolności, chociaż zazdrości ludziom niezastanawiającym się, a prosto i szybko działającym. "Podziemie" to inna nazwa wyalienowania. Kluczowe zdanie brzmi: "Ja jestem jeden, a oni wszyscy". Myśl o osobistej wyższości nad pozostałymi, jakby nic nieznaczące było jego życie, jakby on nie postępował, jest kwintesencją tej spowiedzi rosyjskiego inteligenta. Bohater, raczej antybohater - jak sam siebie określa pod koniec utworu, jest nieszczęśliwy i godny współczucia, ale pozostając człowiekiem, odczuwa przyjemność, dręcząc siebie i innych. Tę skłonność człowieka, w ślad za Dostojewskim, Kierkegaardem i Nietzschem bada współczesna psychologia.

"Pałac kryształowy" jest symbolem harmonijnie zbudowanego społeczeństwa, ogólnoludzkiego szczęścia, opartego na prawach rozumu. Jednakże bohater jest przekonany, że znajdą się ludzie, którzy z zupełnie irracjonalnych powodów odrzucą ogólną harmonię, opartą na rozsądku dla bezcelowego okazania swojej woli. "Ech, panowie, jaka tu będzie wolna wola, jeśli w grę wchodzi arytmetyka, jeśli w grę wchodzi tylko dwa razy dwa równe cztery? Dwa razy dwa i bez mojej woli będzie wynosiło cztery. Czy tak wygląda wolna wola!".

***
Audiobook wydany przez Stowarzyszenie Pomocy Osobom Niepełnosprawnym „Larix” im. Henryka Ruszczyca na podstawie wydania PULS z 1992 w tłumaczeniu Gabriela Karskiego. Czyta Marcin Popczyński