Album pełen wspaniałych zdjęć lisa i jego pani z dodatkiem niewiele wnoszącego tekstu, mającego w zamyśle przedstawiać losy wymienionej pary – tak można by pokrótce opisać książkę Silje Matnisdal i Leiva Grøttego. Jako rzecz do oglądania spełnia swe zadanie znakomicie, ale jako historia pewnej kobiety i lisicy uratowanej z fermy – zawodzi prawie całkowicie.

Ayla to gwiazda internetu, którą stała się niemal natychmiast po tym, jak Silje opublikowała jej zdjęcia na Instagramie. Jest typowym przedstawicielem najnowszej ery mediów, w której coraz większą rolę odgrywają odbiorcy. Pokazuje rosnące zainteresowanie ludzi przyrodą oraz ich niechęć do wykorzystywania zwierząt. Uderza w czułe struny nie tylko melodramatyzmem losów lisa, ale i pięknem samego zwierzęcia, któremu trudno zaprzeczyć. Oba te czynniki świetnie razem współgrają, zwiększając wrażenie, jakie wywołują na spragnionym takich treści czytelniku. I jako obiekt ściśle wycelowany w nie tak znowu wąskie grono odbiorców trafia w ich gusta znakomicie.

Jakim więc czytelnikiem trzeba być, aby zachwycić się książką Grøttego i Matnisdal? Mówiąc brutalnie: najlepiej nie lubić zagłębiania się w słowo pisane, za to zachwycać się puchatymi kulkami bez zbytniego zastanawiania się nad kwestiami moralnymi związanymi z relacją człowieka i dzikiego zwierzęcia chowanego w domu na towarzysza. „Ayla” najlepiej trafi do tych, którzy lubią przyrodę w sposób raczej infantylny – bo zwierzątka takie biedne, bo zwierzątka takie kochane. Dla reszty zapewne będzie sporym zawodem chociażby z racji tego, że nie ma wiele do zaoferowania poza przepięknymi zdjęciami.

Tutaj tekst, choć obecny, nie stanowi o sile przekazu. Jest zwięzły, mało detaliczny i suchy – po prostu brakuje mu stylu. Niby opowiada o Silje, która będąc nieco po trzydziestce, zabrała 5-tygodniową lisiczkę z fermy lisów i żyła z nią około roku, do czasu, aż ta zaginęła, ale jest zbyt mało zajmujący, zbyt prosty, zbyt nudny. O zwierzętach nie każdy umie pisać i nie należy to do łatwych zadań. Według mnie opowieść o Silje i Ayli zupełnie przegrywa z wieloma podobnymi – żeby się przekonać, jak powinno się pisać o perypetiach ludzko-zwierzęcych, lepiej sięgnąć po klasykę, jak np. Durrella czy Wajraka. Poza tym niemożliwym do podrobienia ciepłem i humorem sytuacyjnym, cechującym najlepsze książki o zwierzętach, podobne pozycje powinny zawierać sporą dozę informacji przybliżających życie w otoczeniu dzikich istot. Bez tego w zasadzie takie książki nie odróżniają się od historii wymyślonych – a przecież nam chodzi o poznanie prawdziwego życia.

I tutaj „Ayla” także zawodzi. Możemy wprawdzie dowiedzieć się, że lis gryzie, że załatwia się gdzie popadnie i nie chce chodzić na smyczy – ale nie dowiemy się niczego więcej. Czy lis różni się od psa i czym się różni – te pytania, choć teoretycznie oczywiste, wcale takimi nie są dla wielu ludzi, a mogą prowadzić do niebezpiecznych, skrajnie nieodpowiedzialnych sytuacji, gdy ktoś adoptuje sobie liska z fermy, bo taki ładny jest i puchaty. Szkoda, że autorka nie opisuje dokładnie diety Ayli, wizyt u weterynarza, relacji lisa z rodzicami Silje i jej przyjaciółką; szkoda że opowieść ta jest tak jednostronna i cukierkowata. Oto lis ginie uduszony linką, z którą biegała samopas przy każdym wyjściu na spacer z opiekunką – a Silje nie czuje z tego powodu wyrzutów sumienia, nie otrzymuje żadnych negatywnych wiadomości, gdy szerokie grono fanów Ayli dowiaduje się o tym przez internet. Wydaje się, że największym problemem Silje była nadmierna sympatia ludzi, z którymi spotykała się podczas pieszych wędrówek po górach z lisem. Aż się wierzyć nie chce, że nie miała poza tym do czynienia z tak znanym i powszechnym zjawiskiem tzw. hejtu.

„Ayla” zaczyna się od zaginięcia lisa, by potem pokrótce, zwięźle i sztywno przedstawić wspólne życia Silje i zwierzęcia. Opowieść jest kompletnie pozbawiona przemyśleń głównej bohaterki, chyba że za takowe uznać marne i rzadkie próby przedstawienia jej myśli przez drugiego z autorów. Nie dowiemy się, kim dla Silje jest Leiv Grøtte – zapewne zwyczajnym pisarzem, którego zaciekawił jej los i postanowił zarobić na jej popularności. Bo tak właśnie rozwija się dzisiaj internetowa sława – wyciska się z niej, ile się da, poczynając od postów, koszulek i kubków, a kończąc na mdłych i powtarzalnych książkach, często powielających to, co za darmo można poznać za sprawą sieci. I właśnie takim tworem jest „Ayla” – w Polsce zdaje się praktycznie nieznana.

Dla fanów lisów w każdej postaci „Ayla” – pewnie niezależnie od opinii innych – będzie lekturą obowiązkową. Ale zawiedzie się ten, kto oczekuje głębszej opowieści o losach Silje i Ayli. To krótka, oszałamiająca wizualnie pozycja, która cieszy oko, ale raczej nudzi umysł. Będzie idealną książką dla zainteresowanych przyjemnym, melodramatycznym, często nadmiernie antropomorfizowanym rodzajem przyrody, lubiących wyciskacze łez i mało skomplikowane historie. Tym, którzy chcieliby o życiu z lisem dowiedzieć się czegoś więcej, polecam zaznajomić się choćby z kontem „Lis Gan i Filletowa paczka” na Facebooku, a do „Ayli” zajrzeć raczej tylko po to, aby pozachwycać się przepięknymi zdjęciami lisa, jej opiekunki i skandynawskiej natury.

Agata Majchrowicz