Jesteśmy społecznością, która kocha książki

Jak nazwać mamy ten typ społeczeństwa, który w sposób oczywisty sprzyja poliarchii: liberalnym, kapitalistycznym, mieszczańskim, nowożytnym (czy post-nowożytnym), konkurencyjnym, zorientowanym na rynek, społeczeństwem warstwy średniej? Większość tych określeń kładzie jednak nadmierny nacisk na cechy wtórne i zbyt szczegółowe. Charakterystykę najistotniejszą oddaje być może najlepiej idea nowożytności (wysoki średni poziom dochodów, bogactwa i konsumpcji, oświata, zróżnicowanie zawodowe, rosnąca liczebność ludności miejskiej kosztem rolniczej). Ta oraz inne charakterystyki tego społeczeństwa (wzrost gospodarczy, rosnący poziom życia) każą mi nazwać je dynamicznym i pluralistycznym (stosunkowo liczne niezależne grupy i organizacje, zwłaszcza gos podarcze). Toteż mówić będę o nowożytnym, dynamicznym społeczeństwie (lub kraju) pluralistycznym.

Podobnie jak kiedyś Machiavelli, tak Mosca, Pareto i Michels zwracają uwagę na znaczenie, jakie mają dla przywódców takie cechy, jak przebiegłość, upór, ambicja, inteligencja, trzeźwość, bezwzględność. W trzecim tomie Kapitalu Marks pisał o tym, jak w pewnych okolicznościach człowiek nie posiadający majątku, lecz energiczny, solidny, zdolny, z żyłką do interesów - stać może się kapitalistą. Mosca, Pareto i Michels wskazują również na pewne cechy rządzonych, które skłaniają ich do zgody na podporządkowanie, a nawet do tęsknoty za nim. Wedle Pareto są to częste wśród rządzonych przyzwyczajenia, poglądy czy dyspozycje sprzyjające czasem porządkowi, unikaniu ryzyka, posłuszeństwu, konformizmowi, uleganiu nieracjonalnym mitom.