Izabela Czartoryska

Izabela Elżbieta Dorota z Flemmingów Czartoryska (ur. 3 marca 1746 w Warszawie, zm. 17 czerwca 1835 w Wysocku) – polska arystokratka żyjąca na przełomie XVIII i XIX wieku, żona księcia Adama Kazimierza Czartoryskiego, przez którego weszła do stronnictwa Familii, w okresie Sejmu Czteroletniego związana ze Stronnictwem Patriotycznym. W młodości znana ze swobody obyczajów, w późniejszym okresie życia czynnie zaangażowana w życie polityczne schyłkowego okresu I Rzeczypospolitej i pierwszych lat XIX wieku. Pisarka, mecenaska sztuki, kolekcjonerka pamiątek historycznych, twórczyni pierwszego polskiego muzeum w Świątyni Sybilli w Puławach, które wraz z jej zbiorami w Domu Gotyckim tamże stały się zaczątkiem obecnego Muzeum Czartoryskich w Krakowie. Matka m.in. polityka księcia Adama Jerzego Czartoryskiego i pisarki Marii Wirtemberskiej.

Działalnością literacką Izabela Czartoryska parała się przez całe życie. Pisała wspomnienia, wiersze, książki umoralniające. Jej twórczość, podobnie jak przebudowa pałacu i parku puławskiego, była utrzymana przede wszystkim w duchu sentymentalizmu, Izabela nie akceptowała klasycyzmu. Izabela Czartoryska jest również autorką katalogów swoich zbiorów muzealnych i książki poświęconej zakładaniu ogrodów. Większość tej twórczości za jej życia pozostawała w rękopisie, do dzisiaj również nie wydano wszystkich jej utworów.