Jesteśmy społecznością, która kocha książki

"Śmierć Żydów" autorstwa historyczki Nadine Fresco to esej, który został wydany jako samodzielna publikacja przez Wydawnictwo Czarne. Stanowi on jednak część obszernej pracy "La mort de juifs" będącej studium moralnego wymiaru dokumentacji zdjęciowej obejmującej nie tylko czasy II wojny światowej, lecz skupiającej się na szeroko pojętej kwestii przemocy i prześladowań. Autorka opierając się na milczącej grozie i nagim okrucieństwie wyzierającym z ośmiu konkretnych fotografii prezentuje nie tylko szczegółowy, makabryczny kontekst ich powstania, lecz także uświadamia, że stanowią one tylko jeden z przykładów, zbliżenie dokumentujące rozmiar i charakter nazistowskich zbrodni. Punktem wyjścia eseju Fresco jest osiem zdjęć ukazujących egzekucję Żydów na nadbałtyckich wydmach w pobliżu łotewskiej Lipawy dokonaną przez niemieckie Einsatzkommando oraz łotewskich kolaborantów. Te niepozorne, ale przepełnione grozą i cierpieniem fotografie od których nie sposób oderwać wzroku przedstawiają nagie kobiety i dziewczęta zmuszone przed śmiercią do pozowania przed obiektywem aparatu oraz martwe ciała rozstrzelanych zsuwające się do częściowo już wypełnionych dołów. Zdjęcia te w połączeniu z niezwykle sugestywnym, przejmująco szczegółowym opisem zbrodni są przerażającym świadectwem tzw. "Dezember - Aktion" - trzydniowej masakry, w której zamordowano ponad dwa tysiące Żydów (14 - 16. XII. 1941 r.). Autorka kreśli szeroki kontekst historyczny wojennych fotografii obejmujący wydarzenia, które doprowadziły w Europie do eskalacji niechęci i przemocy wobec Żydów (mające swe niechlubne apogeum podczas Kryształowej Nocy) odbywającej się "vor allen Augen" - na oczach wszystkich. To określenie jest znaczące w pracy Fresco, gdyż każe myśleć nie tylko o ofiarach, których cierpienie i śmierć uwieczniono na rozlicznych fotografiach, lecz także o sprawcach: tych, co zabijają oraz tych, których obojętna obecność czyni współwinnymi zbrodni. Tu nie tylko kaci, lecz również bierni świadkowie są odpowiedzialni za śmierć niewinnych. Także fotograf dokumentujący zbrodnie. "Śmierć Żydów" to wybitna, przejmująca i trudna lektura nad którą nie sposób przejść do porządku dziennego. Już sam bezlitosny, niewzruszony obiektywizm czarno - białych fotografii jest dostatecznie wymowny, a jego niema groza porażająca. Jednak doprawdy wstrząsające wrażenie robi analitycznie precyzyjna, celowo unikająca emocjonalnego zaangażowania, niesamowicie sugestywna proza Nadine Fresco - bardziej dramatyczna w swej wymowie niż tysiące wielkich i pełnych patosu słów. Jej prosty, uderzający głębią, humanizmem i wrażliwością styl sprowadza wyprane z wszelkich uczuć i emocji fotografie do właściwego wymiaru - pełnej grozy dokumentacji okrucieństwa człowieka beznamiętne zadającego śmierć drugiemu człowiekowi. Jest to z całą pewnością książka, która ukazując za pomocą zdjęć i krótkich, dobitnych komentarzy niewyobrażalną grozę Holokaustu, swoją dramatyczną wymową budzi emocje, nad którymi trudno zapanować i które niełatwo ogarnąć oraz prowokuje do refleksji nad moralnym wymiarem dokumentacji zbrodni. Poza wszystkim jest to rzetelny, przejmujący, profesjonalnie i przejrzyście nakreślony obraz prześladowań, jakich doświadczała ludność żydowska w przededniu wojny oraz w jej trakcie nie tylko ze strony nazistów, lecz także okupowanej ludności cywilnej, wsparty wnikliwą i drobiazgową analizą historyczną - wszystko to czyni tę lekturę szczególnie wartościową i bezapelacyjnie godną polecenia szerszemu gronu odbiorców. To jedna z tych książek, które po prostu trzeba przeczytać. Opublikowane na moim blogu: zwiedzamwszechswiat.blogspot.com